Estatu Liberala

Mere som dette

GIZARTE ZIENTZIAK

af Leire Guadalajara Priego

ARO MODERNOA

af Patxi Etxeberria

1814-1833

af Xuban Andoni Apezetxea

Frantziako Iraultza

af Trebola Zabala Michael Steven

1869ko konstituzioa -progresista-

Ezaugarriak:

• Herri Subiranotasun Nazionala
• Gizonezko Sufragio Unibertsala
• Monarkia Konstituzionala
• Banakako Eskubideen zabalkuntza (konstituzioaren artikuluen herena). Baita giza-eskubideak ere (bilketa, elkartzea, ...)

Estatu Liberala

Aldiak

1868: "La Gloriosa" eta Seiurteko Demokratikoa

Sistema liberal moderatuaren krisia (1863-68)

1866ko urteko krisi ekonomikoak laguntzen digu 1868ko Iraultza ondo ulertzeko.

Bizibide-krisia (funtsezko elikagaien prezio-igoera -garia-)

Sektore ekoizkor guztietan eragiten du (batez ere, burdinbideak,siderurgia eta ehungintza) baita finantza-sektorean ere.

Ostenderen Ituna (1866) progresisten eta demokraten artekoa. Helburua: erregina tronutik kanporatzea.

Krisi politiko larria

Erreginaren esku-sartzeak; halaber, bere bizitza pribatu libertinoa

Alderdien arteko barruko zatiketa

Unión Liberal (1856-63)

O'Donnellek eta Narvaezek boterea txandakatzen dute

O'Donnell-en "gobernu luzea"

Orekatasun eta moderazio garaia, oinarriturik:

Nazioarteko-politikaren bultzada → gerra Afrikan

Administrazio-erreformak

Garapen ekonomikoa

Hauteskunde-iruzurra

Narvaez: autoritarismo kontserbadoreari itzulpena

Beste neurri batzuk: herri-lanak, komunikazioen garapena -trena, telegrafoa, ...-, Heziketa Publikoaren Legea, ...

Desamortizazioaren geldiketa

1845eko konstituzioa berrezarkuntza

O'Donnell: politika progresisten ezabapena baina batzuk indarrean zeuden.

Biurteko progresista (1854-56)

Gatazka politikoak eta ekonomikoak

Zor publikoaren igoera

Neurri desamortizatuen kontrako borrokak

Matxinada karlista

1856ko konstituzioa -progresista-

Ez zegoen indarrean

Beste neurri ekonomiko progresista batzuk - Burdinbideen Lege Orokorra-

Neurri desamortizatu berriak → Madoz

Udalen ondareen salmenta

Elizaren ondareen salmenta

Esparteroaren -progresista- eta O'Donnellen - Unión Liberal- (moderatuen eta progresisten artekoak) koalizioa.

Hamarkada Moderatua (1844-54)

Gatazken aldia

Progresistekiko eta demokratekiko gatazkak

Matxinada militar 1854an - Vicalvarada-

Erreginaren ingurunearen gatazkak -ideia absolutisten erregina-

Matxinada militarrak baita hiri-matxinadak ere (batez ere, arrazoi ekonomikoengatik)

2. Karlista-Gerra

Beste neurri batzuk

Tokiko eta Probintziako Administrazioen aldaketa (kontrol handiago eta autonomia gutxiago)

Hezkuntzaren erreforma (3 maila: Lehenengo Hezkuntza, Bigarren Hezkuntza eta Unibertsitatea)

Ondare desamortizatuen salmentaren ezabapena

1845eko konstituzioa -moderatua-

Nazio-Miliziaren ezabapena -indar progresista-

Senatua, erregeak aukeratzen zituen senatariak

Elkarrekiko subiranotasuna eta sufragio zensitarioa

Estatu zentralizatua eta uniformea

Narvaez, buruzagi printzipalena

Botere diktatoriala, giza-gobernadoreen lagundurik baita hauteskunde-iruzurra hobetu zuen ere.

Esparteroaren erregeordetza (1840-43)

Narvaez-en estatu-kolpea 1843an

Politika librekanbistaren alde lan egin zuen

Catalunyaren oihal-enpresariekiko gatazka → Bartzelonaren bonbardaketa → ospe-galera

Progresista baina autoriotasunez gobernatu zuen

Mª Cristinaren erregeordetza (1833-40): Absolutismo moderatua (presio karlistak eragin zuen porrota)

Liberalek laguntza ematen zioten

Moderatuak

Narvaez-en Gobernua

Progresistak

1837ko Konstituzioa

Desamortizazioa

Neurri ekonomiko progresista. Zertan zetzan? Lur-jabe handikien lurrak ("manos muertas") saldu edota besterendu zien lurrik gabeko nekazariei, helburu bikoitz batekin:

• Ogasunaren defizita kentzea (lur-salmenten diru-sarrerak)

• Lur-jabeen talde berria sortzea. Hauek ekoizpena handitzea interesa litzaiekete (herriarentzako aberastasun gehiago) eta Ogasunaren diru-sarrerek ere handituko lituzkete.

EZIN ziren helburu GUZTIAK lortu, lur-jabeen klase berria EZIN zuelako sortu. Estatuak, finantza-krisia zela eta, ez zuen epe luzerako kreditu-linea zabaldu. Eta horrela, lurrik gabeko nekazariek ezin zituzten lur horiek erosi. Euren ordez, burgesek lurrak erosi zituzten helburu ez-ekonomikarekin, giza-ospea baizik.

Errege-estatutua (1834): erreformismo moderatua

Elkarrekiko subiranotasuna eta sufragio zensitarioa.

Absolutistentzat, progresistegia. Haiek Antzinako Erregimenera bueltatu nahi zuten.

Progresistentzat, moderatuegi. Haiek aldaketa politiko eta ekonomiko handiagoak eta arinagoak nahi zituzten.

Alderdi-sistema

Alderdi-sistemaren ezaugarriak

Oso sufragio murriztua

Parte-hartzaileen ehunekoa: %0,1tik %25era 1834 urtetik 1868 urtera.

Hautes-jardunbide ustelak

Buruzagi politikoen eta probintzia-kazikeen arteko akordioak → hautes-emaitza ona mesedeen truke (KLIENTELISMOA edo BABESA -zentzu ezezkorra-)

Buruzagien garrantzi handia

Eragin handiko pertsona boteretsuen taldea

DEMOKRATA

Behe-burgesia. Subiranotasun nazionala, gizonezko sufragio unibertsala eta estatu ez-konfesionala.

UNIÓN LIBERAL -O'Donnell-

Aurreko bi alderdien erdian

PROGRESISTA -Espartero-

Erdi-burgesia. Subiranotasun nazionala baina erregearen boterearekin. Botoaren zabalkuntza eta neurri ekonomiko erradikalagoak (adib: Desamortizazioa)

MODERATUA -Narvaez-

Goi-burgesia eta lur-jabeak. Elkarrekiko subiranotasuna eta sufragio zensitarioa.

Lege Salikoa → Mª Cristinaren erregeordetza

Lege Salikoak emakume bat erregina izatea debekatzen zuen. Fernando VII.ak ez zeukan semerik eta legea aldatu zuen (Berrespen Pragmatikoa) bere alaba, Isabel II.a, gobernatu ahal izateko.

Absolutista gehienek ez dute lege-aldaketa hau onartzen eta Fernado VII-aren anaiari, Carlos Maria Isidro, laguntza ematen diote errege bihurtzeko (KARLISTAK).

LIBERALEK laguntza ematen zioten AEren eta absolutismoaren amaieraren truke.

Ondorioa

1go KARLISTA-GERRA (Karlistada)

BAKEA: Bergarako besarkada

Foruen mantenua baina konstituzioaren mendean jarri ziren

Maroto: karlista

Espartero: liberala

KARLISTAK

Euskal Herriaren eta Aragoi erreinuaren landa-eremuak

LIBERALAK

Hiriak, kostaldea eta Espainiaren hegoaldearen landa-eremuak