5. ikasgaia: Giza harremana eta koordinazioa (I): Nerbio-sistema eta sistema endokrinoa

Informazioa jaso eta erantzunak prestatu

Bi mota

Nerbio-ehunez osatuta

Erantzun laburrak eta lasterrak

Nerbio bulkaden bidez eragin

Erantzunak nerbioetan zehar zabaldu

Guruin endokrinoz osatuta

Erantzun geldoak baina iraunkorrak

Mezulari kimikoen bidez (hormonak) eragin

Hormonak odolean zehar mugitu

Hartzaileak

Estimuluak (gorputzaren erantzuna sorrarazteko gai den aldaketa) hauteman eta nerbioguneetara igorri

Zentzumen-organoak dira

Nerbiogunea

Informazioa jaso eta prozesatu

Erantzunak prestatu

Efektorea

Erantzuna eman

Bi mota

Giharra/muskulua: erantzuna motorra denean: mugimendu bat eragin

Guruina: erantzuna jariatzailea denean: substantzia bat jariatu

Neuronen artean tartekatuta

Seinaleak jaso eta igorri nerbio-bulkaden bidez

Osagaiak

Zelula mintza

Izar forma

Soma

Nukleoa eta organulu gehienak hor daude

Luzapenak:

Dendritak

Nerbio-bulkada jaso

Axoia

Neurona batek beste bati nerbio-bulkada igortzeko

Nerbio-bulkada beti norantza berean: uhin elektrikoa dendritan sortu, neurona osoan ibili eta axoian atera

Neuronek elkar ukitu gabe, eta sinapsia (informazioa pasatzea neurona batetik bestera ikutu gabe) neurotransmisorei esker)

3 mota

Sentimen-neuronak

hartzaileek hartutako informazioa entzefalorantz eta bizkarrezur-muinerantz.

Neurona motorrak

erantzuna efektoreetaraino giharrak uzkurtzeko eta guruinak jariatzeko

Elkartze-neuronak/interneuronak

Sentimen-neuronak motorrekin lotu

NERBIO-SISTEMA ZENTRALA

Entzefaloak eta bizkarrezur muinak osatzen dute

Garezurrak eta bizkarrezurra organo horien kanpoko babesak

Meningea eta likido zefalorrakideoak nerbio-zentruak. babestu

Bi atal

Entzefaloa

Garuna

Bi hemisferioz osatuta

Gainazala oso tolestuta

Funtzioak

Kontziente egiten da hartzaileek hartutako informazioa.

Borondatezko jarduerak zuzentzen dituzten aginduak prestatu

Pentasmendu, oroimen, hizuntza, ikaskuntza eta abarrez arduratu

Gorputzaren mugimedu, lo, gose eta egarri bizi-funtzioen arduraduna

Zerebeloa

Borondatezko mugimenduak koordinatu

Gorputzaren orekaz arduratu

Bizkarrezur-erraboila

Bizkarrezur-muinari lotuta

Oharkabeko funtzioak kontrolatu: bihotz-taupadak, birika-aireztapena, doministikuak, zotina, oka, mugimendu peristaltikoak,…

Bizkarrezur-muina

Ekintza erreflexuak kontrolatu: zerbaitek ziztatzean eskua kentzea.

NERBIO-SISTEMA PERIFERIKOA

Neuronen luzapenak elkartu nerbio-zuntzak osatzeko.

Zuntzek nerbioak osatu

Nerbioak nerbio-sistema zentralean jaio eta gorputz osoan zehar adarkatu eta banatu

Bi sistema

Nerbio-sistema somatikoa

Gorputzaren mugimenduan parte hartu

Eskeleto-giharrek (borondatez kontrolatuak) osatzen dute

Nerbio-sistema autonomoa

Ez dago garunaren mendean.

Oharkabean, inkontzienteki eta automatikoki betetzen diren gorputzaren oinarrizko funtzioak eragin: bihotz-taupadak, biriketako mugimendua, guruin-jariaketak...

Borondatezko jarduera kontzienteak eragina izan dezake funtzio horietan.

Sinpatikoa: jarduera-egoeretarako prestatu gorputza.

Parasinpatikoa: atseden-egoeretarako prestatu gorputza

Kanpoko eta barneko estimuluak aztertu eta gorputzak funtzionatzeko behar dituen erantzunak prestatu