6Ikasgaia

estimulu egoki bat hartu

hartzaileek nerbio bulkada bihurtu

sentipen gisa

nerbio sistema periferikoan

nerbio sistema zentralean

estimuluaren arabera--> honela sailkatu

kimiorrezeptoreak

dastamena

usaimena

mekanorrezeptoreak

entzumena

ukimena

fotorrezeptoreak

ikusmena

termorrezeptoreak

ukimena

kokapenaren arabera

barne hartzaileak

gorputzaren egoera orokorrari-> informazioa

gosea

egarria

eta abar

kanpo hartzaileak

zentzumen organoak

dastamena

dastamen papilak--> irtenbide

zentzumen zelulak--< kimiorrezeptoreak

lau zapore

gozoa

gazia

garratza

mingotza

(umami)

dastamen papila--> bakoitza-->nerbio-bukaerak--> zapore haiek kitzikatu

ukimena

organorik handiena

epidermisa

kanpoko geruza--> ehun epiteliala

zelulak--> keratina osatatuta

funtzioa-->larruazala iragazgaitzea

dermisa

barne geruza

ehun konjuntiboz--> osatuta

elastikotasuna

dermisean

odol-hodi

ukimen hartzaile

meissner-->ukipena

Vater-Pacini-->presioa

Krause-->hotza

Ruffini-->beroa

Ikusmena

argi estimuluak jaso

begi globoa

esklerotika

kanpoko mintza

koroidea

odol hodiz hornitua--> zelulak elikatzeko

erretina

fotorrezeptoreak

2 substantzia--> begiari forma

humore urtsu

humore beirakara

kornea

esklerotikaren alde gardena

begi ninia

irisa

kristalinoa

organo erantsiak

begia babestu eta mugimendua eragin

bekainak

betazalak

betileak

malko-aparatua

begiko giharrak

funtzionamendua

kornea leiar bat

argi izpiak--> leku batera

begi niniak

argi kantitatea kontrolatu

tamainaz handitu

argi gutxi

murriztu

argi asko

kristalinoa--> kurbadura egokia

irudiak--> fokatu

erretina-->irudi alderantzikatua

erretinan

fotorrezeptoreak

nerbio bulkadak

garun azaleraino iritzi

ikusmen nerbioaren bidez

gure ikusmenari

binokularra

bi begiek batera enfokatu

Entzumena

entzumenaren eta orekaren --> zentzumen organoak

hotsak hartu--> nerbio bulkadak bihurtu

Entzumena

belarri hegalak

hotsak hartu--> tinpanora

hezurtzo katearen bidez

mailua

ingudea

estribua

barakuiluaren--> likidoetara

hots dardarekiko-->mekanorrezeptoreak

entzumen nerbioaren bidez--> garunera

Oreka

kanal erdizirkularra--> mugitu--> jarrera aldatu

likido bat--> mugimendua hauteman

nerbio bulkaden bidez-->garunari jakinarazi

zerebelok parte hartu-->giharren ekintza koordinatu

usaimena

Sudur hobien barruan --> pituitario likidoa

muki mintz--> estalita

pituitario gorria

airea berotu

pituitario horia

goialdean dago

usaimen-hartzaile--> asko

usaimen- erraboila eratu

usaimen nerbioa habiatu

garunera informazioa--> eraman

nerbio sistemasK--> prestatutako--> erantzun motorrak

gorputzaren--> barne euskarria

hari esker

mugitu

ibili

2 sistema

eskeleto sistema

alde pasiboa

hezur multzoa

burua

enborra

aadarrak

2 osagai

hezurrez eratutako-->barne-egitura mugikorra

hezurren arteko lotuneak

giltzadurak

lotailuak

funtzioak

mugimenduan esku hartu

forma eman eta pisuari eutsi

barne organoak--> babestu

eskeleto-giharren ainguraketa

kaltzioa eta fosforoa gorde

odol-zelulak sortu

gihar sistema

alde aktiboa

giharrez eta tendoiez osatuta

funtzioak

mugimenduak eragin

jarrerari eustea

mimika ahalbidetzea

organo bizidunak

elikatu

hazi

osatuta

kaltzioz

fosforoz

kolagenoa

hezurren kanpoaldea

hezur-ehun trinkoz

hiru hezur mota

hezur motzak

kubikoak

biribilak

adibidez

ornoak

hezur lauak

xafla forma

bebes funtzioa

adibidez

sorbalda-hezurra

burezurreko-hezurra

hezur luzeak

forma

luzea

zilindrikoa

adibidez

izterrezurra

besahezurra

mintzari

periostioa

hezur guztiak

ehun konjuntiboz osatuta

hezurrak loditzeaz arduratu

tendoiak eta lotailuak hantxe --> txertatuta

zuntzak izeneko--> zelulaz osatuta

uzkurtu eta erlaxatu egiten dira

ondorioz

luzeera aldatu

mugimendua ahalbidetu

3 gihar mota

gihar leunak

uzkurtu

geldo

oharkabean

gihar- zuntz leunez eratuta

hainbat organo paretak--> estali

digestio hodienak

odol hodienak

bihotz-giharrak

uzkurtu

bizkor

oharkabean

gihar- zuntz ildaskatuz--> osatuta

bihotzaren gihar aldea--> eratu (miokardioa )

eskeleto giharrak

mugimenduak

bizkor

borondatezkoak

lokomozio aparatua osatu

eskeletoaren mugimenduaz --> arduratu

gihar zuntz ildaskatuz osatuta

geruza--> mehe batez osatuta

ehun horri--> endomisioa deitu

zuntzak--> gihar sortetan elkartu--> perimisioa deritzon ehun konjuntibozko mintz batez--> inguratuta

ehun konjuntibozko beste geruza batez estalita-->epimisioaz

hezurrak-->bata beste lotu

hezurrak--> ezin dira bereizi

Hiru mota

Finkoak

ez dute uzten --> hezurrak elkarren artean mugitzea

adibidez

burezurreko hezurrak lotzen dituzten giltzadurak

ertzetik--> elkarri lotuta

lotura--> sondo-sondoa

suturak

erdi mugikorrak

hezurrak--> sendo sendo lotu

mugimendu txiki bat

giltzadura sendatzeko

kartilagoak

lotailuak

adibidez

ornoen giltzadurak

mugikorrak

hezurren artean

era askotako mugimenduak

ez dute elkar ukitzen

muturrak

kartilagozko giltzadura-kapsula

kapsula haietatik-->lotailuak atera--> elkarri lotzeko

hezurren artean-->likido koloregabe--> likido sinobiala

Adibideak

ukondoa

sorkalda

belauna

lesioak sarritan

hezurretan

giltzaduretan

giharretan

hauek gehienetan ez dira larriaak

sarrienetako batzuk

Haustura

hezurra haustea

sendabidea

igeltsua

ohola

larria bada

iltzeak

metalezko xaflak

sintomak

mina izatea

hausturek

hanturak

hematomak

Distentzioak eta zaintiratuak

bi lesioak--> hantura mota bat

distentzioak

giharrei eta tendoiei--> erasaten diete

gehiegi luzatzearen ondorioz

zaintiratuak

lotailuetan gertatu

orkatiletan,lotailuetan eta zaintiratuak--> sarritan

zer egin

atseden hartzea

izotza jartzea

medikura joatea

sintomak

lehen sintoma

min handia--> ugimenduak areagotu

bigarren sintoma

deformazioa--> hezur bat lekutik atera

gihar-kontraktura

gihar oharkabean eta luzaroan uzkurtuta egotea

giharrak egin dezakeen baino lan handiagoa egitean

irauten badu-->errezago agertu

halakoetan-->ariketa fisiko egokia