GEOLOGIA

Kontinente guztiak batzerakoan pangea sortzen da.

Kontinente bateko azaleratzeek jarraipena dute besteetan.

Kontinenteen ertzak enkajatzen dute, lehenengo momentuan inperfektua zirudien baina kostalde lerroaren eraginez ia perfektuki enkajatzen dute.

Kontinente desberdinetan fosil berdinak aurkitzen dira

SUBDUKZIOA

Plaka ozeaniko bat litosfera azpiko mantuan hondoratzeko prozesua

1) Dortsalean lurrazal ozeaniko berria sortzen da eta goi mantuari atzikitzen zaio. Litosfera ozeanikoa eratzen du, zeina mehea eta beroa da.

2) Dortsaletik urruntzean, litosfera trinkotzen eta hondoratzen da. Hausturak sortzen dira litosfera ozeanikoan eta kontinentalak elkar ukitzen duten lekuan.

3) Litosfera ozeanikoa eta kontinentala banatzen dira eta ozeanikoa mantuan aspiratzen hasten da. Honi subsidentzia termiko esaten diogu.

ERTZ LITOSFERIKOEN MUGIMENDUAK

Ertz suntsitzaile

Ertz konbergente

Ertz dibergente

Ebakidurako ertza

Ertz eraldatzailea

Plaka bat bestearen behetik doa, eta mantura heltzerakoan, jondatzen da.

PLAKA DIBERGENTEAK

Bata besteari hurruntzen zaio

MUGIMENDU LATERALA DITUZTEN PLAKAK

Norabide desberdinean mugitzen dira eta haien artean urratzen dira

lurrazal kontinentalak eta lurrazal ozeanikoa

mantua

nukleoa

DINAMIKAREN ARABERA

Lurrazala

Goi-mantua

Behe-mantua

Kanpo nukleoa

Barne nukleoa

LURRAREN BARNEKO MAKINA TERMIKOA

Plaka ozeanikoak material hotzeko korronteak dira eta mentuaren sakonean hondoratzen dira.

Deshidratazioa

Plakak, aspiratzen diren sedimentuak bustitzen dituen ura galtzen dute.

Erraz urtzen diren minelarak likido bihurtzen dira eta magma osatzen dute.

LURREKO MAKINA TERMIKOAREN MOTORRA

Nukleoko tenperatura oso altua izateagatik, lurrak oso gradiente geotermiko handia du eta horrek konbekzia eragiten du mantuan.

A) Jarduera mekanikoa--> Bero kantitate handiak botatzen ditu eta gasak isurtzen ditu atmosferara.

B) Basaltozko lurrazalaren birziklapena, ozeanoen hondoa eratzen duena, eta material-metaketa lurrazal kontinentalaren gainazalean, mantuan hondoratzeko oso dentsoa ez dena.

C) Plaka litosferikoen higidura--> Haien ondorioz, kontinenteak posizio erlatiboz aldatzen dira.

"D" geruzatik ateratzen den material gainberotuko zutabeak dira.

Hauek litosferara heltzen direnean, berotu egiten da eta puntu bero bat sortzenda gainazalean, alde hau jarduera bolkanikoa izaten du

PLAKA LITOSFERIKO OZEANIKOA

Ezin da hondoratu granitoaren dentsitatea askoz txikiagoa delako.

Antzinako arrokaz eginda dago.

PLAKA LITOSFERIKO KONTINENTALA

Basaltozko lurrazalak eta mantuaren lehen kilometroak osatu.

Mantuan hondoratzen dira

Zenbat eta dortsaletik urruango egon, gero eta lodi eta dentsoagoak dira.

Arrokak ez dituzte 190 milioi urte baino gehiago

Litosfera ozeanikoa plaka kontinental baten ertzean azpirazten denean, lurrikarak izateko arriskurik handiena duten eremuak sortzen dira, presio handia egiten duelako azpiratu gabeko plakaren azpian; horren ondorioz, jarduera sismikoa oso handia da.

OBDUKZIO

Azpiratzen den plakak ozeanoko erliebe-unitateren bat eramaten duenean berekin da.

OFIOLITA

Kontinentearen gainean gelditzen diren zatiak dira.

PLAKA OZEANIKO ETA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIAREN EZAUGARRIAK

Azpirartutako plakak presio handia egiten duenean azpiratu gabekoaren azpian gertaten da eta akrezio prisma sorten da ozeano-fosaren ondoan.

Azpiratutako plakak egiten duen presio haniaren ondorioz, plaka kontinentala loditzen denean sortzen da.

Magmatismoak jarduera bolkanikoa eragiten du.

Sakona kontinentearen barnealdean

Azalekoa kontinentearen ertzean

Azpiratzen den plaka angelu txiki eratuz azpiratzen da mantuan.

ZEGOEN TEORIA

Lord Kelvinek 90 milioi urte lurra urtuta zegoenetik solidifikatu arte

Zergatik? Kalkuluak txarto; hozketa geldotzen duten faktoreak ez hartu kontuan

BENETAN DUEN ADINA

4.500 milioi urte ditu

HOZKETA MOTELTZEN DUTEN FAKTOREEK

Elementu erradiaktiboen desintegrazioa

Nukleo metalikoaren kristalizazioa

nukleoaren hozketa moteltzen du

Pirinioek eta Mendikate Betikoak amaitu dute konbergentzia-higidura, BAINA goratze-prozesuak martxan daude

JARDUERA SISMIKOAREN ARRAZOIAK IBERIAR PENINTSUAN

Goraguneen goratzeak: distentsioa eragin litosferan

Ebaki-esfortzuak sortu failetan

Lurrikarak egoteko arriskua plaken arteko suturekin bat datoz

3 faila nagusi dute eragina

Pirineoetako iparraldeko failak

Mendikate Betikoetako faiilak

juan

EZAUGARRIAK

Clarence E. Dutton erabili zuen lehenengo aldiz, lurrazalaren hondortze eta goratze bertikala azaltzeko.

Bere proposamena: lurrazala mantuaren gainean flotatzen dago eta mantua biskositate handiko likidoa da. Lurrazalak gainkargatzen denean hondoratu egin ahal da eta karga ez badu alderantziz.

Arkimedesen printzipioa aplikatzearen emaitza

ISOSTASIA ETA ERLIEBEA

Litosfera loditzen denean eta azpiratzen den plaka azpiko mantuan sustraitzen denean gertatzen da

Gorakada isostatikoa gertatzen denean orogenoaren sustraiak ahuldu egiten dira.

Azkenean, sustraiak eta erliebea desagertu eta litosfera kontinentala laua gelditzen da.

Talka-orogeno batek pisuak azpian gelditzen den plaka hondoratu eta subsidentzia sortzen da.

Sedimentuak jaiki eta gero, haien pisuak arro sedimentarioa hondoratzean gertatzen deneaan.

PLAKA OZEANIKOEN ARTEKO KONBERGENTZIAREN EZAUGARRIAK

Magmatismo-prozesuan azpiratzen ez diren plakak sorrarazten ditu. Jarduera bolkaniko handiko lurraldeak dira.

Azpiratzen den plaka urtzen denean, magama ganberak sortzen ditu

Plaken arteko subdukzio eremuetan sortzen dira

Kontinentearen ertzaren zati bat. Arrokak osatzen dituzte eta kontinentearen kontra pilatuta dago

Plaka okertua

Azpiratzen den plaka okertua azpiratzen da bere pisuagatik

EZAUGARRIAK

Dortsalean zehar grietak daude eta hauetan jarduera bolkanikoak, zeinak laba izurtzen duten.

Dortsaletik zenbat eta gehiago urrundu orduan eta lodiagoa da sedimentu geruza

Dortsalaren ardatzarekin zerrenda paraleloak sortzen ditu

NOLA SORTZEN DIRA

Harry Hessek proposatutako teoria: ozeanoen hondoaren hedaduraren teoria. Litosferako hausturak dira dortsalak eta handik mantuko materia ateratzen da; laba basaltikoa. Solidotzen denean lurrazal ozeanikoa eratzen da eta bi alboetarantz bultzatzen du (dortsalak lurra). Horrela zabaltzen da ozeanoa eta urruntzen dira kontinenteak.

DORTSAL OZEANIKOAK ETA FAILA ERALDATZAILEAK

Jarduera bolkanikoak litosfera ozeaniko berria sortzen du dortsal ozeanikoetan, horregaitik plaka ertz eraikitzaile esaten diogu.

Dortsal ozeanikoak haustura irregularrak eta harrigarriak dira, magma basaltikoa isurtzen dutenak. Dortsalaren bi zatiak bata bestearengandik bereizten direnean, faila eramu bat sortzen da. Faila eraldatzaile bat da hori.

Faila eraldatzaileetan sortzen ez denean eta litosferarik ez denean suntsitzen plaka ertz pasiboak sortzen dira.

D" geruza 100-400km lodi eta 3000ºC. Mantuak eta nukleoa elkartzen dira

Gradiente geotermikoak eragiten ditu konbekzio korronteak.

Konbekzio-korronteak D" geruzaren materia mugitzen dute. Beroa gora dora gandor termikoen bidez eta hozten dena barrura sartzen da.

Hidrosferarekin kontaktuan dago. Harri desberdinez osatuta dago eta 22Cº du.

Kontinenteak osatzen ditu (35-70km)

Ozeanoaren azpialdea osatzen du. (7km)

Kontinenteen eraginez sortu den arroka geruza.

Lurra inguratzen duen aire geruza

Zona klimatikoa: egitura horizontala: poloetako airea, aire epeña eta aire tropikala

Lurraren izaki bizidun guztiak dira

Gainazalean dagoen ur multzoa da, parterik handiena

6 azpisistematan

Uraren zikloa

Planetaren atal solidoa

LITOSFERA OZEANIKOAN

Litosfera ozeanikoan dago eta jarduera bolkanikoa sortzen du. Gainera, sumendi-uharteak eta basaltozko goi lautadak ere.

Gandor termiko bat finko geratzen bada eta plaka ozeanikoaren gainean mugitzen bada, sumendi bat sortuko da, puntu berotik urruntzen den heinean, itzaliko da

LITOSFERA KONTINENTALEAN

Gandor termikoa litosferaren behean badago azken batean apurtuko du. Magma dortzen da

Dilatatzen denean dentsitatea galtzen du.

Haustura-eremuak rift deitzen dira eta han magma basaltikoa sar daiteke

1) Distentzio-esfortzuek kontinenteak haustea arintzen dute, haien beheko parteak gandor termikoak daudelako.

2) Hausturan magma sartzen da eta pixkanaka litosfera ozeanikoa sortzen du. Kontinente bat bietan banatzen hasten da.

C) Litosfera ozeanikoa apurtzen da kontineentatik urbil eta subdukzio-eremua sortzen da. Prozesu hauek litosfera kontsumitzen dute eta bateratzen hasten dira berriz.

D) Ozeanoen hondoa txikitzen da eta kontinenteak talka egiten dute.

TALKA-OROGENOA SORTZEN DA

Bi plaka kontinental talka egiten dutenean (erdian litosfera ozeanikoa azpiratzen delako) asubdukzio-prozesua eten egiten da, arinegia delako mantuan hondoratzeko

Inguruan: arroken deformasioa eta metamorfismoa, plaken arteko marruskadura eta konpresioarengatik

Sedimentuen artean ofiolitak izan daitezke

Litosfera kontinentala hautsi eta faila handiak sortzen dira

TALKA OROGENOAK ESPAINIAN: PIRINIOAK ETA MENDIKATE BETIKOAK

Duela 60 milioi urte: Iberiar penintsula uharte bat zen

2 faila: biak ekialderantz desplazatu poliki-poliki

Iparraldean: Pirinioetako iparraldeko failak (itsadarraren hondoa zeharkatu)

Hegoaldean: Gibraltarko faila (+ Afrikak iparralderantz bultzatu)

MENDIKATEEN SORRERA

Europaren azpian sartu zen Iberiar plaka, litosfera ozeanikoa guztiz azpiratu eta gero

Dortsal ozeanikoren arroka sedimentarioak tolestu

Pirinioak sortu

Talkak sortutako magmatismoak: Pirinio axialak sortu (orogenoaren granitozko gunea)

Alborango plakaren kontra egin talka (hego-ekialdetik)

Iberiar plakaren gainean gelditu

Alborango plaka osatzen zuen materiak: Sierra Nevada eratu

Gaur egun: arroka sedimentarioak tolestuta

Mendikate Prebetikoa

Mendikate Subbetikoa