Nola daude eginda izaki bizidunak?

Nutrizioa

Gorputzak kanpotik substantziak hartu, barnean eraldatu eta hondakinak kanporatu egiten ditu.

Aldaketa batzuen ondoriaz lortzen dute bizidunek beren prozesuak ahalbidetzeko behar duten energia eta baita beraien eraketa eta osagaiak mantentzeko materialak ere.

Bizidun autotrofoa: Bere elikagaia ekoizteko gai den izakia. Adibidez: algak, landareak eta zenbait bakterio. Elikagaiak ekoizteko fotosintesia izeneko prozesua egiten dute. Horretarako ezinbestekoa da eguzki-energia.

Bizidun heterotrofoa: Bere elikagaia ekoizteko gai ez den organismoa eta izaki autotrofoetatik elikatzen dena. Heterotrofo hitzaren esanhaia "besteetatik elikatzen dena" da. Adibidez: belarjaleak, haragijaleak, omniboroak eta saprofitoak. Digestio-prozesua behar dute janari horiek zelulentzat elikagai egoki bihurtzeko.

a) elikagaia irenstea, kanpotik hartzen baitute. b) Digestioa, elikagaia molekula txikitan zatitzen da. Digeritu ez direnak, hondakinak, kanporatu egingo dira.

FUNTZIOAK: 1. Funtzio plastikoa edo berritzailea: Ehun berriak eratzen dituzte gorputzean, edo daudenak berriztatu. Proteinak eta gatz mineralak dira funtzio honetako gaiak.

2. Funtzio erregulatzailea: Prozesu metabolikoak orekan mantentzeaz arduratzen dira. Bitaminak eta gatz mineralak hartzen dute parte.

3. Funtzio energetikoa: Gure gorputzak bere eginkizunak betetzeko behar duen energia ematen diote. Prozesu honetan karbohidratoek eta koipeek hartzen dute parte.

Erlazioa

Mekanismoaren bidez, gorputzak estimulu edo kinadak jaso ditzake eta haiei erantzun diezaieke.

Animaliak: estimuluak jasotzean izaten dituzten erreakzioak landareenak baino askoz nabarmenagoak dira. 1) mugimendua 2) substantziak ekoiztea.

Mugimenduak: borondatezkoak eta borondatezkoak ez direnak. Borondatezkoak : oinez ibili, igeri egin, soinuak egin, gorputzeko atalen bat mugitu... borondatezkoak ez direnak: arnasa hartu, odola ponpatu, digestioa egin...

Landareak: bi eratako mugimenduak izan ditzake: 1.Nastiak: hostoetan eta loreetan gertatzen diren mugimenduak. 2. Tropismoak: zurtoinen eta sustraien etengabeko mugimenduak dira.

Izaki zelulanitzak: modu askotan erlazionatzen dira, bai landareak eta baita animaliak ere.

Izaki zelulabakarrak: estimuluei erantzuteko modu asko erabiltzen dituzte.

Ugalketa

Bizidunari bere espezieak bizirik irauteko modua ematen dio.

Ugalketa Sexuala: Arra eta emea elkartu ondoren, gurasoen ezaugarriak dituzten ondorengoak jaioko dira.

1. Gameto edo zelula sexualak sortzea: Selula bakoitzak bere gametoa sortzen du. Arrak arra eta emeak emea. Prozesu honi gametognesia deitzen zaio.

2. Ernalketa edo gametoak bateratzea: Hortik zigotoa edo zelula arrautza sortzen da: fase honetan, gametoak hurbildu eta elkartu egiten dira.

3. Enbrioiaren garapena: Zigototik bizidun berri asortzen da.

Estamineak lorearen atal arrak dira, eta pistiloaren barnean obulutegia dago.

Animalietan gameto arrei espermatozoide deitzen zaie, eta gameto emeei obulu.

Ernalketa emearen ugal-aparatutik kanpo gerta daiteke (kanpo ernalketa) edo barruan ( barneko ernalketa)

Ernalketan bi animaliak parte hartzen dutenean gurutzatutako ernalketa esaten zaio. Hala ere, posible da hermafrodita batek berak bakarrik egitea ernalketa, autoernalketa deritzonaren bidez.

Bi motatako animaliak bereizten dira: obiparoak eta bibiparoak.