LITOSFERAREN DINAMIKA

Lurrak duela 4500 bat milioi urte urtuta. Hozteko prozesua moteldu:

Elementu erradioaktiboen desintegrazioa

Nukleo metalikoaren kristalizazioa

Mantuko konbekzioak eragindako prozesuak

Tenperatura oso altua duenez, Lurrak
gradiente geotermiko nabarmena du.
Konbekzioak eragiten du mantuan.

Jarduera bolkanikoa: gasak isurtu

Basaltozko lurrazalaren birziklapena: ozeanoen hondoa eratu

Plaka litosferikoen higidura: goiko aldeko higidura

Lurraren barneko makina termikoa

Material hotzeko korronteen modukoak. Eragin hauek milioika urte iraun ditzakete

Deshidratazioa

Urtze partziala

Gandor termikoak

Gainberotuko zutabeak
Arrokak dilatatu
Puntu bero bat sortu
Litosferaren oinarrira heltzen denean, puntu bero bat sortzen da.

PUNTU BEROA

Ezohiko fluxu geotermiko altua duten lurrazaleko guneak dira. Eskualde oso beroak izan daitezke, magma urtu asko eduki baitezakete.

PLAKA OZEANIKOEN ARTEKO KONBERGENTZIA: (zenbakiak bat egiten dute argazkiekin)

1. Azpiratzen ez den plakan: UHARTE -ARKUA

3. bi plaken artean: OZEANO-FOSA

2. Azpiratzen den plaka azpiko mantuan sartu ahala urtzen joango ganbera-magmatikoak elikatuz

4. Azpiratutako plaka presio txikia egiten du -> erraz sortzen da AKREZIO-PRISMARIK sorteke.

ADB: Japon,

PLAKA OZEANIKO ETA KONTINENTAL ARTEKO KONBERGENTZIA (zenbakiak bat egiten dute argazkiekin)

1.Azpiratzen ez den plaka presio handia: sedimentuak nekez azpiratzen ->AKREZIO-PLASMA -> oso okertuta dagoenez -> Pl.Kont. BAZTERRA

2. Presioagatik plaka loditu -> OROGENOA

3. magmatismoa -> jarduera bolkanikoa.

4. Lurrikaren hipozentroa

ADB: Cordillera Volcánica Central, Costa Rica; Chilete, Peru;

PLAKA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIA:

Bi plaka kontinentalen arteko suturan: TALKA- OROGENOA bat sortzen da.

TALKA- OROGENOAK ESPAINIAN

Iberiar penintsula uharte bat zenean

Pirinioetako iparraldeko failak

Gibraltarko faila

Bi faila horien noranzko berean, ekialderantz desplazatzen ari zen Iberiar plaka.

Baina aldi berean, iparralderantz bultzatzen zuen Afrikako kontinenteak.

Azkenean

Iberia eta Europa arteko litosfera ozeaniko txikia Europan azpiratzen hasi zen.

Iberiar plaka Europako kontinentearen azpian sartu zen.

Denborarekin Iberiar penintsula europako kontinentearen azpian sartu zen.

Eta Pirinio axialak sortu ziren.

Pirinioak sortutakoan, Iberiar plakak Alborango plakaren kontra talka egin zuen, hegoekialdetik.

Bi plaketako plataforma kontinentaletan pilatutako sedimentuak, talkak tolestutako erroka sedimentarioak dira, eta daude:

Mendikate Prebetikoan.

Mendikate Subbetikoan.

LURRIKARAK IZATEKO ARRISKUA IBERIAR PENINTSULAN

Pirinioek zein Mendikate Betikoek amaitu dute dagoeneko konbergentzia- higidura.

Baina haien goratze- prozesuak martxan jarraitzen du oraindik.

Bi sistema horiek sortu zituzten bi talken ondorioz, Iberiar plakaren muturra litosfera azpiko mantuaren azpian hondoratu da.

Mantuaren bultzada are gehiago goratzen ari da erliebea.

Eta higadura prozesu hori areagotzen ari da, orogenoei pisua kenduz.

Bi arrazoi direla eta dago jarduera sismikoa Iberiar penintsulan:

Batetik, goraguneen goratzeak distentsioa eragiten du litosferan.

Bestetik, ebaki esfortzuak sortzen dira failetan.

Ildo horretatik, plaken arteko suturekin bat datoz Iberiar penintsulan lurrikarak izateko arrisku gehien dagoen eremuak.

Hiru faila nagusik dute eragina Iberiar plakan:

Pirinioetako iparraldeko failak.

Mendikate Betikoetako failak.

Gibraltarko failak.

Ozeano Atlantikoaren erdialdeko dortsaletik Afrikako iparralderaino doa.

Eragin zuen 1755ean Lisboa suntsitu zuen lurrikara.

Sutaren inguruan, plaken arteko marruskadurak eta konpresioak eragiten dute:

DEFORMAZIOA

METAMORFISMOA

Lurrazal kontinentalaren zati bat urtu egiten da --->granitozko arrokaz osatutako bolumen handiak eratzen dira eta osatzen dute:

OROGENOAREN GUNEA

Talkaren aurretik, bi plaken arteko sedimentuak tolestean eta pilatzean eratzen dituzte:

GORAGUNEAK

Sedimentuen artean:

OFIOLITAK

Bi plaka kontinentalek talka egin aurretik, haien artean zegoen litosfera ozeanikoko zatien obdukzioarengatik sortzen dira.

Kontinenteek talka egiten dutenean, litosfera kontinentala hautsi egiten da.

Eta faila handiak sortzen dira.

Haien ondorioz, jarduera sismikoa izan daiteke suturarik urrun.

Bi litosfera kontinentalak bata bestean sartuta gelditzen dira

bata bestearen gainean.

Plaka ozeanikoa askatu, eta azkenean, azpiratu egiten da.

ADIB: Himalaia.

Litosfera ozeanikoan

Puntu beroa hemen badago, jarduera bolkanikoa sortzen da

Sumendi uharteak

Basaltozko goi-lautadak

Gandor termikoa finko gelditzen bada eta plaka ozeanikoa haren gainean higitzen bada, sumendi segida bat sortzen da gainazalean

Litosfera kontinentalean

Gandor termikoa litosfera kontinentalaren azpian egotean, nekez zulatzen du

Magma sortzen da eta kontinentearen azpian pilatzen da beroa

Litosferak dentsitatea galtzen du dilatatzean eta presioaren ondorioz sabeldu egiten da

tentsioa eragiten du lurrazalean eta lurrazala hausten da.

Haustura-eremua Rift deitzen da

Wilson-en zikloa

A

Distentzio-esfortzuen ondorioz hausten dira kontinenteak

Gandor termikoak azpialdean

Riftak eratzen dira

B

Magma basaltikoa sartzen da hausturan eta litosfera ozeanikoa osatzen du

Ozeano bat sortzen hasten da

Kontinente bakarra zena bi kontinentetab banatzen da

C

Litosfera ozeanikoa hautsi egiten denean subdukzio eremu bat sortzen da. Eremu honek litosfera kontsumitzen du eta kontinenteak hurbiltzen dira

D

Ozeanoaren hondoa txikitzen eta kontinenteak talka egiten dute

KONTINENTEEN ETA OZEANOEN JATORRIA

Pangea superkontinentea (Alfred Wegener)

Zer da?

Planetako lur azaleratu gehienak biltzen dituen superkontinente handia izan zen.

Plaka tektonikoen mugimenduagatik sortu (duela 335 milioi urte). Duela 175 milioi urte inguru sakabanatzen hasi zen kontinenteen egungo egoerara iritsi arte, oraindik jarraitzen duen prozesu batean.

Kontinenteen jitoaren ebidentziak

Froga geologikoak

Afrikan, Hego Amerikan eta Antartikan gratinozko arroka berdinak daude

Kontinente bateko azaletzeek jarraipena dute beste kontinente batean

Mendikate batzuk Australian hasi eta Antartikan amaitu

Froga geografikoak

Kontinenteetako kostaldeen formaren arteko kointzidentzia handia, bereziki Hego Amerika eta Afrikaren artean, puzleak izango balira bezala

Froga paleoklimatikoak

Bazeuden Lurrean garai bateko klimekin bat ez zetozen guneak.

Gaur egun beroak diren eremuak izotzez estalita egon ziren iraganean (India, Australia)

Garai horretan Amerikako iparraldea eta Europa oso baso beroak ziren.

Froga paleontologikoak

Espezie berberen fosilen aurkikuntza, ozeanoen bidez urrun dauden kontinente desberdinetan.

Animalia hauen artean --> lehorreko batzuk (ozeanoak zeharkatzeko gai ez zirenak)

DORTSAL OZEANIKOAK

Bigarren Mundu Gerran detektaturik

Zer dra?

Ozeanoen hondoan dauden mendilerroak

Ezaugarriak

Jatorri bolkanikoko goraguneak

Dortsalean pitzadurak daude

Oso jarduera bolkaniko handia pitzaduretan

Laba basaltiko kantitate izugarriak isurtzen dira

Ez daude sedimentuz estalta

Ez dago ia sedimenturik

Zenbat eta gehiago urrundu dortsal ertzetik --> sedimentu geruza lodiagoa

Zerrenda paleomagnetikoak dituzte

Basaltozko arroken hondarmagnetismoa --> eremu magnetikoen inbertsioen erregistro modua

Dortsalaren ardatzarekiko zerrenda paraleloak eratzen ditu (simetrikoak)

Zenbat eta urrunago egon ozeanoetako basaltozko arrokak dortsaletatik, orduan eta antzinakoagoak dira.

Dortsalen ardatzen arrokak --> berriak Urrun daudenak --> antzinagoak

OZEANOEN HONDOAREN HEDADURA

Harry Hess geologoak --> teoria proposatu

Dortsalak litosferako hausturak dira

Mantuko materiala ateratzen da

Laba basaltikoa solidotzean --> lurrazal ozeanikoa eratu + bi alboetarantz bultzatu

Ozeanoa zabaltzera behartzen du

Kontinenteak elkarrengandik urrundu

Isostasiaren Arkimedesen printzipioan oinarrita dago. Terminoa Clarence E. Dutton-ek erabili zuen lehen aldiz XIX. mendean

Lurrazalak gainkarga bat jasanean, hondoratu egin daiteke, eta karga desagertzean, goratu:

Mantuaren azpian

Biskositate handiko egoera likidoan dago mantua

Mantuaren gainean

Lurrazala flotatzen dago

ISOSTASIA ETA ERLIEBEA

Litosfera kontinental edo ozeanikoa loditzean plaka ozeaniko batek egiten duen presioarengatik, litosferaren azpiko mantuan sustraitzen da

Goranzko bultzada bertikal edo gorakada isostatiko bat jasaten du

Talka-orogeno bat edo uharte-arku bat sortzen da

Higadurak goragunea desegin eta orogenoak jasaten duen pisua arindu ahala, haren gorakada isostatkoa eragiten du eta orogenoaren sustraiak ahultzen dira

Talka-orogeno baten pisuak azpian gelditzen den plaka hondoratzen du

subsidentzia-arro sedimentario bat sortzen da orogenoaren aurreko aldean

Sedimentu ugari pilatzen dira oso geruza loditan

Sedimentuak jalki ahala, haien pisuak arro sedimentarioa hondoratzen du (subsidentzia)

Material ugari pilatu daitezke arro sedmentanoan