GEOLOGIA
1. Lurraren sorrera eta egitura
Egitura
Konposizioa kontuan izanik
Lurrazala: Mohorovic-en etenak bereizten du azpiko geruzatik.
Lurrazal kontinentala (30-70km): %85 granitozkoa
Lurrazal ozeanikoa (10km): Basaltoz osatua
Mantua: Gutenberg-en etenak bereizten du hurrengo geruzatik, peridotitaz osatuta dago eta 670km ditu.
Nukleoa: Burdinaz eta nikelaz osatua.
Ikuspuntu dinamikotik
Litosfera: Geruza zurruna da.
Litosfera Kontinentala: Granitoz osatuta.
Litosfera ozeanikoa: Basaltoz osatuta.
Mantua: portaera jariakorreko eta konbekzio moteleko geruza da.
Goi-mantua: zurruna da, litosfera oinarriaren eta Repetti-ren etenaren artean.
Behe-mantua: dentsoagoa da, Repetti-ren eta Gutenbergen artean.
2. Litosferaren dinamika
KONTINENTEEN JITOAREN TEORIA
Froga geologikoak: kontinente batzuen arrokak adin berekoak dira.
Froga geografikoak: kontinenteen ertzak puzle bat bezala ahokatzen dute.
Froga paleoklimatikoak: glaziarrek utzitako jalkinen banaketa bat dator.
Froga paleontologikoak: Ozeano Atlantikoaren bi aldeetako fosilak bat egiten dute.
LITOSFEREN INTERAKZIOA
KONTINENTALA: ezin da hondoratu: granitoaren dentsitatea<mantuarena.
Litosfera plaka litosferikoetan banatuta dago. Gehienak bi plaka motez osatuta daude.
SUBDUKZIOA(plaka suntsitzaile): Plaka ozeaniko bat litoferaren azpiko mantuan. Lurraren gainazaletik desagertu.
DORTSAL OZEANIKOA(faila eraldatzaile): jarduera bolkanikoak litosfera ozeaniko berria sortu.
OZEANIKOA: basaltoz eta mantuaren hasieraz osatua.
DORTSAL OZEANIKOAK: ozeanoaren hondoko mendilerroak
Ez daude sedimentuz estalita.
Zerrenda pleomagnetiko simetrikoak dituzte.
Zenbat eta urrunago ozeanoetako basaltozko arrokak dortsaletatik, gero eta antzinakoagoak.
Jatorri bolkanikoko goraguneak.
LURREKO MAKINA TERMIKOA
Lurreko makina termikoaren motorra: Lurraren gradiante geotermiko nabarmenak konbekzioak eragiten ditu eta holan jarduera bolkanikoa, plaka litosferikoen higidura eta basaltozko lurrazalaren birziklapena.
Lurraren barneko makina termikoa: azpiratzen diren plaka ozeanikoak material hotzeko korronteak bezalakoak dira, eta mantuan hondoratzen dira, zeinak tenperaturarekin eta presio altuekin horrela eragiten duen plakan:
Deshidratazioa: plakak ura galtzen du eta ozeanoen hondoa eratzen du.
Urtze partziala: mineral batzuk likidotzen dira, eta sortzen duten magma gainazalerantz igotzen du.
Gandor termikoak: D’’ geruzatik askatzen den material gainberotuko zutabeak dira, arrokak dilatatzen eta haien dentsitatea txikitzen da eta mantua gorantz zeharkatzen dute. Litosferaren oinarrira heltzean, puntu bero bat sortzen da, jarduera bolkanikoa sortzen den eremua.
PLAKA OZEANIKOEN ARTEKO KONBERGENTZIAREN EZAUGARRIAK
Uharte-arkua: azpiratzen ez den plakan sortu, magmatismoa sorrarazi.
Magma-ganberak: gainazalerantz igo daitekeen arroka urtu kantitatea.
Ozeano-fosa: plaken arteko subdukzio eremuetan.
Akrezio-prisma: kontinentearen ertzaren zati bat, ozeanotik iritsitako materialek osatzen dutena.
PLAKA OZEANIKO ETA KONTINENTALEN ARTEKO KONBEGENTZIAREN EZAUGARRIAK
Akrezio-prisma ozeano fosaren ondoan.
Orogenoa: litosfera kontinentala konprimatzeagatik edo loditzeagatik sortutako mendikatea.
Jarduera bolkanikoa
OBDUKZIOA: lurrazal ozeanikoa edo mantuko arrokak lurrazal kontinentalaren gainean jartzeko prozesua.
PLAKA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIAK
Bi kontinenteen arteko plaka ozeanikoa azpiratzean kontinenteek talka egiten dute, talka-orogenoa sortzen da eta inguruko arroken deformazioa eta metamorfosia gertatzen da, eta faila handiak sortzen dira ere. Sedimentuek goraguneak eratzen dituzte, eta haien artean ofiolitak izan daitezke.
Talka-orogenoak Espainian:
Iberiar-penintsula uharte bat zenean, Pirinioetako iparraldeko failak eta Gibraltarko faila zeuden. Denborarekin Iberiar-penintsula Europako kontinentearen azpian sartu zen eta Pirinio axialak sortu ziren.
Lehen teoria mobilista izan zen. Alfred Wegener-ek esan zuen duela 300 milioi urte Pangea izeneko kontinente-masa bakarra zegoela esaten zuen.
