Leksikologija

leksem - složena jedinička jedinica koja obuhvaća ukupnost svih gramatičkih, paradigmatskih oblika i svih leksičkih značenja

sintagmatski odnosi - odnosi leksema sa svim leksemima s kojima već pojavljuje u kontekstu sintagmi ili rečenici

paradigmatski odnosi - odnosi jednog leksema ( koji već jeste i sintagmatskom odnosu) i svih leksema koji bi mogli stajati na njegovu mjestu

hiperonim (nadređenica) ima najmanje dva hiponima (podređenice) koji se zovu kohiponimi (supodređenice)
- vrabac i lastavica su kohiponimi leksema ptica

sinonimija - odnos između dvije ili više riječi koje imaju različite izraze,a iste ili djelomično iste sadržaje
-> ljekarna - apoteka

potpuni sinonimi ili istoznačnice - zamjenjuju jedna drugu u svim kontekstima, najčešće su to dvije riječi hrvatska i posuđenica
-> start - početak

djelomični sinonimi ili bliskoznačnice - isto značenje odnosno blisko značenje
-> sinonimski par jednina - singular (mogu tvoriti i riječi koje ne pripadaju istom sloju hrvatkoga jezika)
-> sinonimski niz nestašica - oskudica - nepostojanje

antonimija - leksičko-semantička pojava riječi suprotnih značenja, te suprostavljenje riječi zovu se antonimi i uvijek čine antonimski par
-> dan - noć, crn - bijel, dobro - loše

antonimi prema podrijetlu

raznokorijeniski antonimi (pravi ili primarni) su oni koji imaju različite korijene
-> istina - laž, lijep - ružan

istokorijenski antonimi ili tvorbeni su oni koji imaju isti korijen (najčešći prefiksi su ne-, bez-, raz-, a-)
-> sreća - nesreća, prirodan - neprirodan

antonimi prema naravi značenjske oprjeke

binarni antonimi su antonimski parnjaci koji sami stoje u mikrosustavu
-> muško - žensko, ukusan - neukusan

obratni antonimi su antonimi kojima se može izreći isti sadržaj, ali se s drugim antonimskim parnjakom okreće slijed riječi u iskazu
-> izgubiti (od) - pobjediti

stupnjeviti antonimi su antonimi koji u svom mikrosustavu imaju samo dvije suprotne riječi, ali između njih postoje još neki članovi tog mikrosustava
-> rano - kasno, sporo - brzo, hladno - vruče

oksimoron

oksimoron je vrsta antiteze odnosno paradoksa u kojem se spajanjem potpuno suprotnih pojmova (najčešće imenica + pridjev) stvara nov pojam
-> grozna ljepota, glasna tišina, mudra glupost
->

antiteza je vrsta poredbe koja se temelji na oprjeci, a česta je u poslovicama
-> sit gladnu ne vjeruje

općejezični i kontekstualni antonimi

općejezične antonime prepoznajemo kao antonime i izvan konteksta
-> blizu - daleko, mršav - debeo

kontekstualne antonime nalazimo u književnosti, a rezultat su individualnog piščeva stvaralaštva
-> mila kuda si nam ravna - mila kuda si planina

djelomična i višestruka anonimija

djelomična antonimija jest ona u kojoj samo jedno značenje višeznačnice ima svoj antonim
-> božanski - đavolski, divlji - pitom

višestruka antonimija je ona kada svako značenje višeznačnice ima svoj antonimski par
-> dalek - (antonim) bliz, nedavni, blizak... svaki od tri značenja riječi dalek ima svoj antonimski par

leksikologija je lingvistička disciplina koja proučava i opisuje leksik nekog jezika, vanjsku i unutrašnju strukturu riječi, njihove uzajamne odnose i uporabu u komunikaciji

onomastika je znanost o podrijetlu imena, njihovu sustavu i značenju

leksikografija dio leksikologije koji se praktično bavi sastavljanjem i pisanjem rječnika, proučava načela i teoriju sastavljanja rječnika

tvorba riječi je znanost koja proučava načine i sredstva oblikovanja u tvorbi riječi

frazeologija je dio leksikologije koji proučava frazeme i ukupnost frazema nekog jezika

terminologija (nazivoslovlje) je znanost koja proučavametode terminološke leksikografije

homonimi su riječ koje imaju jednak izraz, a različiti sadržaj
-> put(staza) - put(tip kože), taman(mračan) - taman(prilog; upravo)

vrste homonima

leksički homonimi se podudaraju sa izrazom osnovnog leksičkog oblika
-> rak(životinja) - rak(bolest)

obični homonimi izjednačuju svoje izraze tek u gramatičkim oblicima (deklinaciji, konjugaciji, komparaciji)
-> sobom(I jd. im. soba) - sobom(I jd. zamj. sebe)

homografi su ako nemaju dvije riječi jednak naglasak, a izrazi su im jednaki i jednako se pišu
-> luk(povrče) - luk(oružje), para(plinovito stanje vode) - para(žarg. novac)

homofoni su ako se leksemi u homonimskom paru jednako izgovaraju, a različito pišu
Rijeka - rijeka
Višnja - višnja

načini nastajanja leksičkih homonima

djelovanjem glasovnih promjena
-> sijati(zrnje) - sijati(davati svjetlost)

kad se izraz posuđene riječi iz stranog jezika izjednači s hrvatskom riječju
-> atlas(zbirka zemljovida) - atlas(vrsta tkanine), lak(premaz) - lak(lagan)

tvorbom riječi
-> nagraditi(od nagrada) - nagraditi(na + graditi)

kada se jedno od značenja višeznačnica osamostali i postane samostalan leksem
-> list(dio biljke) - list(dvije stranice papira)