Komunikazio Kontzeptuak

HIZKUNTZAREN ALDAKORTASUNA

2.1 HIZKUNTZA EZ DA MONOLITIKOA

r

HIZKUNTZA ALDAKORRA DA

Hizkuntza ez da beti berdin erabiltzen

ALDAERA

r

Aldagai multzo batean aldaki jakin batzuk hautatuz sortzen den hizkuntzaren erabilera sailkagarria, nolabaiteko sistema osatzen duena.

HIZKUNTZA

r

Hizkuntza elkarri lotuta dauden zeinuen sistema da.

DIALEKTOA

r

Muga geografiko batean erabiltzen den sistema lexiko, fonetiko eta morfosintaktiko daukan aldaera.

ALDAERA DIATOPIKOA

r

Dialektoa berezko sistema lexiko, morfosintaktikoa daukan aldaera da eta hizkuntza baino eremu geografiko mugatuagoan erabiltzen da.

SOZIOLEKTOA

r

Gizarte-talde jakin baten aldaera linguistikoa da.

ALDAERA DIASTRATIKOA

r

Gizarte-talde jakin baten aldaera linguistikoa da; hiztunaren ezaugarri sozialen araberako aldaki multzoa.

IDIOLEKTOA

r

Norbanakoen aldaera da, hiztun bakoitzaren hizkera. Ez da estatikoa hiztunaren esperientziak bizipenak eragingo baitiote.

HIZKERA KOMUNITATEA

r

Gutxienez hizkuntza bat paretkatzen duten hiztunen multzoa da. Talde batean egonda nortasuna garatzen da. Komunitate bakoitzean erabilera-arauak daude. Nahiko heterogeneoak. Hiztun bakoitza komunitate bat baino gehiagotan egon daiteke eta aldaera ezberdinak erabili dezake une bakoitzean.

ALDAERA DIAFASIKO

r

Hizkuntza ekintza jakin batean, testuingurua kontuan izanda(igorlea, hartzailea, helburua, erabilera-esparrua) erabiltzen den hizkera.

GAITASUN SOZIOLINGUISTIKOA

r

Hizkera komunitate jakin batean komunikatzeko, bertako partaideek ondo ezagutu behar ditu konbentzioak; elkarreraginerako komunikazio arau linguistikoak, kulturalak, sozialak. Gizabanakoek duten ezagutza orokor hori da gaiatsun soziolinguistikoa.

2.2 ALDAERA MOTAK

Hizkuntzak aukera ezberdinak eskaintzen ditu gauza bera esateko.

ALDAGAIA

r

Emaitza ezberdinak eman ditzakeen balioa da.

ALDAKIA

r

Aldagaiak izaten dituen emaitzetako bakoitza da.

ALDAGARRITASUNAREN ALDERDI LINGUISTIKOAK

ALDAGAI FONETIKO-FONOLOGIKOAK

r

Ahoskera

ALDAGAI MORFOLOGIKOAK

r

Estilistikoa, euskeraz nigaz, umegaz, deutset, deutsut

ALDAGAI SINTAKTIKOAK

r

Gauzak adierazteko anistasuna, Tipo hori super majoa da edo "Mutil hori oso jatorra da"

ALDAGAI LEXIKOAK

r

Sarritan estralinguistikoak edo maileguak dira. Carné, carnet.

ALDAGARRITASUNA DISKURTSOAN

r

Diskurtso batean ematen diren aldaerak, adibidez tonu aldaketa.

ALDAGAI SOZIALAK

r

Gizartearen egituraketak zerikusi handia daukate hizkuntzan ematen diren aldaketekin.

SEXUA/GENEROA

r

Gizabanakoen jokabideetan aurki daitezkeen ezberdintasunik unibertsalenak generoaren inguruan antolatzen dira. Ezberdintasun hauek hizkuntzan eraguina daukate.

ADINA

HAUR-HIZKERA

r

Umeek bizitzaren hasierako tartean erabiltzen dutena.

GAZTE-HIZKERA

r

Gazteek euren pentsamoldeak eta jarrerak adierazteko erabil duten euren soziolektoa.

HELDUEN ETA ZAHARREN HIZKERA

r

Hizkera nolabait egonkortzen da, lan merkatua estandarra erabiltzera bultzatzen du.

KLASE SOZIALA

r

Gizarte klaseen sailkapenak egiteko, heziketa, irabaziak eta lanbiadean oinarritzen da

GIZARTE-SAREA

r

Gizabanakoen arteko harreman zuzenen egitura. Betebeharrak, eskubideak... onartzeko eragilemoduanfuntzionatzen du.

HIZKUNTZA-MERKATUA

r

Hiztunek, Gizartean duten funtzioen araberakoa izango da euren jarduera linguistikoa

BIZIMODUA

r

Berezko bereizgarri ekonomiko eta sozialak dituzten hiru taldeetan banatugizarte.

BESTELAKOAK

IKASKETA-MAILA

LANBIDEA

ETNIA

JATORRIA

2.3 ALDAKETA LINGUISTIKOA

Hizkuntza aldaketa, oro har gizartearen erdi-mailako taldeetan sortzen da

Gizartean garrantzia duten pertsonakdira berriztatzaileak

Emakumeen eragina azpimagarria da

ALDAKETA LINGUISTIKOARI BURUZKO TEORIA SOZIOLINGUISTIKOAK

DIALEKTO BATETIK BESTERA

Prestigioa

r

Erabilera baten aurrean, hiztunek jarrera ezberdinak har ditzakete

GIZARTE SAREA ABIAPUNTU

ERREGISTRO-ALDAKORTASUNEAN HASTEN DA

2.4 EUSKAL HERRIKO ZENBAIT LANEN BERRI

SOBRE LA VARIACIÓN LINGÜÍSTICA

r

Bilbon espainolez foneman gertatzen den aldagarritasun fonologikoaren eragile linguistiko eta estralinguistikoakaztertu ditu.

Maitena Etxebarria

EUSKARAREN ATLAS SOZIO-GEOLINGUISTIKOA IKERKETA PROIEKTUA

r

Hego Euskal Herriko helduen eta gazteen hizkeren arteko desberdintasun fonologiko, morfologiko, sintaktiko eta lexikoa ikertzeko.

Gotzon Aurrekoetxea

Jose Luis Ormaetxea

HIZKUNTZA ALDAKETA ETA IDENTITATEA

r

Gazteen hizkeraren gaineko zenbaitohar eginez, hausnarketa eta eztabaida proposatzea.

Estibaliz Amorrortu

STANDARIZATION, FUNCTIONAL SHIFT AND LANGUAGE CHANGE IN BASQUE

r

Oiartzunen egindako elkarrizketa sozioliguistikoen bitartez lortutako datuen azterketa kuantitatiboa

Bill Haddican

GAZTE EUSKALDUNEN LAGUN ARTEKO HIZKERA HEMEN ETA ORAIN

r

Gazteek erabiltzen duten aldaeraren ezaugarrien azterketa

Imanol Esnaola

"NORANTZ" PROIEKTUA

r

Ipar Euskal Herriko euskaldunen hizkera berriak aztertzeko tresna sortzea

Baionako IKER taldea

HIZKUNTZA- IDEOLOGIA

HIZKUNTZA

KOMUNIKATZEKO

TALDEAK ERATZEKO

IDEOLOGIA

r

Garai, gizarte, talde, klase edo pertsona baten ideia sistema.

IDEOLOGIA LINGUISTIKOAK

r

Hizkuntzaz hiztunak dituen sinesmen multzoak dira estruktura eta erabilera linguistikoa hautemateko duen modua arrazionalizatzeko edo justifikatzeko

HIZKUNTZA IDEOLOGIA

r

Pertsona edo giza talde batek hizkuntzei buruz dituen ideien multzoa.

ALDAKORRAK ETA INTERAKTIBOAK

EZTABAIDAK EKARRI DITZAKE

EGOZENTRISMO GLOTIKOA

r

Norberak nahi duen ideologia mota ezarri.

EKOLOGISMO GLOTIKOA

r

Egozentrismo glotikoari kontrajarritako hizkuntza ideologia. Balio eta indar bereko bi behar hauek bateragarri egitean du oinarriaz hizkuntzen ekologia naturalari eustea

HIZKUNTZA ABERTZALETASUNA

r

Hizkuntza beriaren gorengo ezaugarritzat jotzen duen ideologia

HIZKUNTZA DARWINISMOA

r

Hizkuntzek Darwinen eboluzio teorien araberako bilaketa dutela pentsatzen duen hizkuntza-ideologia

HIZKUNTZA LIBERALISMOA

r

Gatazkako egoeretan inolako esku hartzerik ez egitea babesten duen hizkuntza ideologia

HIZKUNTZA PLURALISMOA

r

Gizarte bateko hizkuntza komunitatean berdintasuna erakusten du (hizkuntza guztiek eskubide berberak)

IDEOLOGIA EKOLINGUISTIKOA

r

Hizkunza aniztasuna eta hizkuntzen arteko oreka gorde behar direla aldarrikatzen duen hizkuntza-ideologia

IRITZI PUBLIKOA

r

Talde jakin baten uste balio eta aurreiritziak

Euskal Herriko iritzi publikoak eta hizkuntzak

Maila Politikoa

Maila linguistikoa

Maila Ideologikoa

HIZKUNTZA BOTEREA

Ikuspegi soziologikoa

Ikuspegi psikolinguistikoa

Hizkuntza Merkatua

r

Komunitate batean dauden hizkuntzek merkatuan indar-harreman bat dute. Harreman horretan, botere eta prestigio handiena duenak erabakitzen du baita nola hitz egin behar den ere

HIZKUNTZA KOMUNITATEA ETA HIZKUNTZA NORTASUNA

r

Hizkuntza Komunitatea: Lehen hizkuntza bera duten edo hizkuntza berean mintzatzen diren pertsonen multzoaHizkuntza nortasuna: Pertsona edo giza talde baten identitatearen eta hizkuntza baten artean dagoen lotura

HIZKUNTZA JARRERAK

r

Hizkuntza edo aldaera zehatz baten aurrean, alde edo kontra erantzuteko edo ekiteko joera da.

Hizkuntzen inguruko iritzia

r

Hizkuntza horrekiko norbere sentimenduen eta ideien adierazpenak dira, ahoz adierazi daitezkeenak

Motibazioa

r

 Motibazioa, izaki bizidun bati buruz, bere portaera eta jokabidea zuzendu egiten duten prozesuen multzoa da. Jarduera bat abiarazi eta, beharreko intentsitatean, horren jarraipena eragiten du, jarduera burutu arte

Jarrerak eta Jokaerak

r

Hizkuntza-jokaera: Hiztunak egoera soziolinguistiko jakin batean dituen aukerak, ad: hizkuntza, erregistroa...

Jarreren osagaiak

Kogitiboa

r

Iritziak eta sinesmenak.

Afektiboa

r

Sentimenduak

Konatiboa

r

Jokaera eta ekintzak.

Jarreretan eragiten duten aldagaiak

Gurasoen eragina

Eskolaren eragina

Bestelako eraginak

Jarrera positiboak eta negatiboak

Positiboak

r

Hizkuntz ofizialen babesa. Jarrera positiboena ofizialtazuna lortzea da.

Negatiboak

r

Hizkuntzaren ordezkatze-prozesuak eragundako lotsa-sentimenduaetan dute iturburua.

Jarrera integratzaileak eta instumentalak

Integratzailea

r

Hizkuntza horretako erkidegoaren parte izateare edo izan nahiari erantzuten dio.

Motibazio sinbolikoa

r

Euskal Herriaren partaidea sentitzea

Arrakasta-motibazioa

r

Gizartearen elite sozio-ekonomiko eta politikoen hizkuntza-eredua jarraitzea.

Euskaran

Euskaran

Bai-bainako jarrera

r

Iritzi-sorta konplexu bat da. Euskerarekiko eta euskeraren aldeko jarrera da, baina ez grinatsua dena.

Instrumetala

r

Hizkuntza edo aldaera zehatz hori hitz egiteak dakartzan honurak kontuan hartuz, horren alde ekiteko jorrera. Onura horiek ekonomikoak edo sozialak izan daitezke.

Motibazio pragmatikoa

r

Inguruneko baldintzek sortzen dituztenak

Kanpo eta barne motibazioak

r

Euskara ez du balio instrumentalik baina bai integratzailea.

Barne

r

Norbanakoaren barnean norbere uste, afeektu eta nahietatik sortzen den motibazioa da.

Kanpo

r

Norberengandik at dagoen presioa dela eta gertatzen den motibazioa da

Hizkuntza-jarreren garrantzia bigarren hezkuntzan

r

Ikasleari dagokionez jarrera integratzailea instruentala baino garrantzi handiagoa du.

Gardnerd 1985

r

Motibazio integratzailearen eredua.

Integratibotasuna

Motibazioa

Ikasteko egoeraren aurreko jarrerak

Dörney 1994

r

Motibazioaren kontzeptualizazioa hiru mailatan banatzen ditu.

Hizkuntza-mailan

r

Jarrera instrumentalak eta integratzaileak.

Ikaslearen mailan

r

Bere ezaugarri indibidualak jasotzen dira.

Ikasteko egoeraren mailan

r

Egoera bakoitzari lotutako motiboak.

Istvan Ottó 1998

r

Motibazioaren bilakaera hiru fasetan banatu ditu.

Lehena

r

Motibazioa sortu.

Bigarrena

r

Motibazioa elikatu.

Hirugarrena

r

Ikaslea bere buruaren ebaluazioa.

Sánchez Carrión 1991

r

Hizkuntza bat ikasteko edo eusteko eragina duten hiru faktoretan banatu ditu.

Motibazioa

Ezagutza

Erabilera

Martinez de Luna 1996

r

Lehen hezkuntzan motibazioa ez da kontzientea baina bigarren hezkuntzan bai, horregatik sustau behar da.

Arratibel eta bestek 2001

r

Motibazioa modu ezberdinetan uler daiteke.

Motibazio intrintseko eta estrinseoko

Motibazioa testu inguruaren arabera alda daiteke

Gizartearen egoera indibiduala baino garrantzi gutxiagoa du

Gizabanako nortasunaren alagaiak eta irakaskuntz-ikaskuntzaren aldagaiak garrantzi handia dute.

AURREIRITZIAK

r

Hizkuntza-aurreiritziak: Hizkuntza edo aldaera zehatz baten inguruan orokortu diren uste edo sinesteak.

Tusón 1996: 19-20-25

r

Aurreiritziek baio-judizio bihurtzen dira egitate diren ala ez kontuan izan gabe, hauek jarreretan dute eragina eta mesedegarriak edo kaltegarriak izan daitezke.

Hiztun-kopuruaren arabera

Kalifikatzaile subjetiboen arabera

Egokitazunaren arabera

Moreno Cabrera, 2000

r

Lan sakona egindu mito, aurreiritzi eta topiko faltsuak agerian jartzeko.

Amorrortu eta beste, 2009

r

Lan sakona egin du mito, aurreiritzi eta topiko faltsuak agerian jartzeko.

Aurreiritzi mesedegarriak

Aurreiritzi oztopatzaileak