PLANETA BIZIA

1- Amazonas ibaia da planetako ekosistema handiena. Lurraren berotze orokorrean oso garrantzitsua da. Planetako birika da eta GAIXORIK dago: - Nekazaritzako lurrak lortzeko - Legez kontra soiltzen dituztelako2- Espezie guztien beharrak asetzeko = eskura dauden baliabideetaz jabetzen dira.3- EKOSISTEMA (planetan ekosistema asko daude) eta BIODIBERTSITATEA:Gizakion zaintzaren araberakoa izango da etorkizuna eta mantentzeko IZAKI BIZIDUNEN FUNTZIOA ezinbestekoa izango da.

1- Eguzkitik dagoen distantziagatik2- Ur likidoa dagoelako3- Atmosfera berezi bat duelako

Jakin beharreko hiztegia:ESPEZIEA: beren artean harremanak/ugal daitezkeen izaki bizidunak dira (adb. txakur espeziea, katuak,..)POPULAZIOA: Ekosistema batean dauden, espezie bereko izaki kantitatea (adb. zenbat txakur, zenbat katu,...)KOMUNITATEA: Ekosistema berdin bateko populazio guztiak (adb. txakurrak, katuak, gizakiak,... denak elkarturik)OSAGAI BIZIA: Ekosistema batean bizi diren izaki bizidun guztiakOSAGAI BIZIGABEA: Ekosistemako inguru fisikoak/tokiak osatzen du.

1- Mota askotariko ekosistemak ditugu.2- Ekosistema bakoitzean, besteetan ez dauden ezaugarriake ta izaki bizidunak daude.

1- Landare belarkarak nagusi dituzten eremu lauak2- Zertarako sortzen ditu gizakiak? Abereei janaria ematekoZerealak landatzeko

1- Zuhaitzak eta zuhaixkak izaten dira nagusi.

1- Lurreko sakonunean (naturala edo artifiziala), agertzen diren ura gordetzeko toki txikiak.

EKOSISTEMA MIXTOA DA.Itsasoa eta kostaldea daude.Lehorrekoa eta uretakoa batera.

Gizakiak sortutako EKOSISTEMA ARTIFIZIAL bat da. Izaki bizidun asko moldatu da hiriko bizimodura.

Lau klima edo inguru nagusi ditugu. ONDORIOZ, inguru horiek ekosistema bereziak dituzte (espezie ezberdinek, tenperatura, ur eta argi kantitate ezberdinak behar baitituzte bizitzeko).1- POLOETAKO KLIMA+ Tenperatura oso baxua+ Apenas ur likidorik+ Ez dago landaretzarik+ Ekuatorera hurbilduz gero, tenperaturak gora egiten du, ura dago eta beraz, pixkana landaretza dago.2- INGURU EPELETAKO KLIMA+ Basoak dira nagusi.+Urtaroen arabera aldaketa handia dago.3- TROPIKOETAKO KLIMA+ Larre belarkarak daude.+Inguru tropikal batzuetan oihanak ere badaude4- EKUATORETAKO KLIMA+ Oihana da nagusi.+ Etengabeko euria da nagusi (eta hori onartzen duten zuhaitzak)+Munduko biodibertsitate handiena hemen dago (toki txikian, espezie ugari elkartzen dira)

Nerbiazioak dituzte.Zurtoina, hostoarekin PEZIOLOAK lotzen du.Bi alde dituzte:Goikoa: Kolore berde distiratsukoa.Behekoa: Kolore berde distiratsua. ESTOMAK dituzte (poroak): landarea kanpoarekin harremantzeko.

Ehunak beharrezkoak dira organoak/atalak osatzeko:SustraiakZurtoinakHostoak

Landarea, lurrean sartuta, eusten duena.Itxura desberdinekoak daude.Adarkatuak daude.ILE XURGATZAILEAK ateratzen dira muturretatik (URA eta GATZ MINERALAK hartzeko)

Landarea, lurretik kanpora, eusten duena.Motak:AdarkatuaAdarkatu gabeaMehea, berdea eta malguaSendoa eta zurkara : ENBORRA

Landare guztitik barrena URA eta SUBSTANTZIAKKanalak dira.

Goroldioa eta antzeko landareak:Ehunak bai, baina organorik ez dute (ez sustrai, ez zurtoin, ez hosto)

Landareek nutrizio autotrofoa dute. Nola?1.- Substantziak hartuz2.- Mantenugaiak fabrikatuz3.- Zelula guztietara banatuz4.- Arnasa hartuz5.- Hondakinak kanporatuz

Nola?1.-Ingurutik substantziak hartuz2.-Fotosintesiaren bidez eraldatuz.

Fotosintesia:Landareek mantenugaiak fabrikatzen dituzte Nola?1.-Xurgaturiko substantziak2.-Eguzki-argiaren energia erabiliz.

Oxigenoa etenik gabe arnastu... AIRETIK edo URETIKZERTARAKO? Mantenugaiak erabiltzeko!

Landareek, EZ DUTE zentzumen organorik, ETA EZ DIRA, mugitzen. Baina... ERLAZIONATZEN DIRA. Nola?1- Urtaro bakoitzera moldatzen dira (udaberriak loratu, hostoak erori,...)2- Argirantz zuzentzen dira.3- Landaren batzuk, ikutuz gero, mugitu egiten dira (adb. Mimosak, haragijaleak,...)

Landarearen zati bat, landare nagusitik banantzen da. Garatu eta landare berriak sortzeko:1.- ESTOLOI bidez. Landarearen zati bat, landaretik banandu eta garatu ahal izateko lurzoru bila mugitzen da (marrubiak, gelako landarea,...)2.- ERRABOILAK eta TUBERKULUAK. Neguan ihartu arren, udaberriak landatuz gero, landare berriak sortzen dira (tipula, patata...)3.- ESPORAK. Lurzoru hezean erortzean, berriak sortzen dira (goroldioa, iratzeak, gogoratu perretxikoen esperimentua)

Landareen ugaltzen organoak LOREETAN daude, bertan GAMETO EMEA eta GAMETO ARRA, sortu eta elkartzen dira. Honen ostean loreek HAZIAK eratzen dituzte.

Atal emea da.Obuluak edo gameto emeak sortzen ditu.

Atal arra da.Polen aleak sortzen dituzte (ugaltze zelula arrak dituzten aleak).