10.Energia zentzuz erabiltzea

Energia gorputzek edo sistemek duten propietate bat da, beren burua zein beste gorputz batzuk eraldatzeko ahalmena ematen diena.Naturan gertatzen diren eraldaketen bidez jartzen da agerian.

Gure inguruko prozesuei erreparatzen badiegu, ikusiko dugu hainbat eratako eraldaketak gertatzen direla.Hortaz, hainbat motatako energiak daudela pentsa dezakegu.

Higiduraren bidez trukatzen diren energia mota guztiak dira.

Deformatu diren gorputzek edo sistemek duten energia da.

Gorputzek higiduran egoteagatik duten energia da.

Gorputzek Lurraren gainazaletik altuera batera egoteagatik duten energia da.

Sorgailu elektrikoek sortzen duten energia da.

Uhin elektromagnetikoek duten energia da. Eguzki-energia da garrantzitsuena, hartatik baitatoz gainerakoak, zuzenean edo zeharka.

Gorputzen tenperatura aldaratzen duen energia da.

Nukleo atomikoen fusio eta fisio-prozesuen bidez lortzen da. Masaren parte bat energia bihurtzen da.

Materia bizigabean zein izaki bizidunetan gertatzen diren erreakzio kimikoen bidez jartzen da agerian.

Energia-iturri deritzo zuzenenan edo eraldaketa-prozesu baten bidez energia lortzeko aukera ematen duen baliabide natural edo material orori.

Herrialde industrializatuenetan erabiltzen diren energia kobentzionalak dira. Baina, gaur egun, badaude energia konbentzionalen ordezko izan daitezkeen beste energia-iturri batzuk ere, gutxiago kutsatzen dutenak, eta berriztatu egin daitezkeenak.

Batez ere industrializazio txikiko lekuetan erabiltzen da. Baso-soiltzea eragiten du.

Arroka sedimentario bat da, duela milioika urte metatutako landare-hondarrak deskonposatuta eraturikoa. Industrian eta zentral termikoetann erabiltzen da, erregaigisa.

Likido likatsua da, arrea edo belzkara izan daitekeena, eta haren osagaiak hidrokarburok dira. Milioika urtez sedimentu-geruza handien azpian egon diren animaliak eta landareak deskonposatuta eratzen da.

Gasen nahaste bat d, batik bat metanoak (CH4) eta beste hidrokarburo batzuek osatua.

Nukleo atomikoen fusio eta fisio prozesuen bidez lortzen da. Ezagutzen den energia-iturri eraginkorrena da.

Ibaietako desnibela edo ur-jauzi artifizialak aprobetxatuta lortzen den energia da.

Lurraren gainazalera iristen den erradiazio elektromagnetikoa da. Eguzkitik dator, eta, bertan, fusio nuklearren bidez sortzen da.

Haizearen energia zinetikoa da, eta hainbat mendez erabili izan da nabigazioan eta haize-errotetan.

Lurraren barnealdeko eroa aprobetxatua lortzen den energia da. Eskualde bolkanikoetan agertzen da, eta hainbat eratan azaleratzen da: tenperatura altuko gasa(fumarolak), lurruna edo ura irakiten(geiserrak) edo ur beroa(iturri termalak). Elektrizitatea eta ur beroa lortzeko erabiltzen da, batik bat.

Uraren higiduratik datorren energia da. Bi eratara lor daiteke: batetik, itsasgoran eta itsasbeheran higitzen diren ur-masa handiez baliatuta eta bestetik, haizeak itsasoaren gainazalean sortzen dituen olatuez baliatuta.

Fosildu gabeko materia organikoa da. Biomasatik energia atera daiteke, gasifikasio, deskonposizio edo hartzidura prozesuen bidez bioerregai bihurtuta. Gaur egun garapen-bidean dago.

Bi motatako energia-iturriak daude: Berriztagarriak eta ez-berriztagarriak. Sailkapen hori garapen iraunkorrean oinarrituta dago, eta erlazio zuzena du energia-iturri konbentzionalekin eta ordezkoekin.

Haien ustiatze-abiadura naturako berriztatze-abiadura baino txikiagoa da.

Haien ustiatze-abiadura naturako berriztatze-abiadura baino handiagoa da.

Energia gehiago lortzen da, baina haien erabilera mugatua da, egunen batean agortu egingo baitira.

Ez dira agortzen, materiarik kontsumitu gabe lortzen baita energia, sistemen arteko energia-transferentzian oinarrituta daude.

Elektrizitatearen abantaila nagusia da beste mota batzuetako energia bihur daitekeela, errendimendu onarekin gainera. Hala, energia mekaniko, bero-energia, argi-energia, energia kimiko, etab. bihur daiteke.Gainera, badu beste abantaila bat ere: garraiatu egin daiteke, eta produzitu den lekutik urrun dauden kontsumo-guneetan bana daiteke. Dena den, naturan ez dago energia elektrikorik, eta beraz, beste energia-iturri batzuetatik lortu behar da. Horregatik, elektrizitatea energia sekundarioa dela esaten dugu.

Zentral elektrikoak energia mota bat eraldatu eta energia elektrikoa produzitzen duten instalazioak dira. Energia hori banatu eta kontsumitu egiten da.

Uraren edo haizearen indarrak eginarazten dio bira turbinari, haren besoekin talka egitean ondoren, higidura hori sorgailuari transmititzen zaio.

Errekuntza-prozesu batean sortutako beroak ura lurruntzen du, eta lurrun hori bideratu egiten da, presio altuan, turbinaren besoei bira eginarazteko.

Turbinak bira egitea lortzen denean, elektrizitatea sortzen du.Turbinaren ardatza elektroiman batzuei konektatuta dago, eta elektroiman horiek bobina-formako zirkuitu batzuen inguruan bira egiten dute. Orduan, bobinak zeharkatzen dituen eremu magnetikoa aldatu egiten da: handiagotu eta txikiagotu egiten da.Aldaketa horri esker korronte elektrikoak sortzen da, indukzio elektromagnetiko deritzon fenomenoaren bidez.

Behin energia sortutakoan, energiaren kateak aurrera jarraitzen du, hurrengo urratsak garraioa, metatzea eta kontsumoa dira, hain zuzen.

Energia elektrikoaren abantail bat da. Banaketa-sareen begi-inpaktua eta berriki egindako azterketa medikoak(eztabaida eragin dutenak) kontuan hartuta, hirietan goi-tentsioko linea elektrikoak lurperatzea komeni da, osasunerako kaltegarriak izan daitezkeelako.

Ezin da metatu kontsumo modu hedatuenean, hau da, korronte alterno gisa. Korronte zuzeneko baterietan eta piletan baino ezin da metatu energia elektrikoa, baina horiek ez dira gure premietara egokitzen. Horregatik, irtenbide hau aurkitu dugu: energia-baliabideak metatzea, elektrizitate bihurtu aurretik.

-Petrolioaren eratorriak erregai gisa erabiltzen direnean, sufre oxidoak, nitrogenoa eta karbonoa eratzen dira, eta urarekin kontaktuan, euri azidoa eragiten dute.-Zentral nuklearretan ihesak edo istripuak gertatuz gero,edo hondakin erradioaktiboak behar bezala tratatzen ez badira, erradioaktibitatea aska daiteke.-Zenbait gasen igorpenek(batez ere karbono dioxidoa eta metanoa) berotegi-efektua eragiten dute.

Energia elektrikoa aurrezteko neurriak:-Erabiltzen ari ez garen argiak eta etxetresna elektrikoak itzaltzea.-Kontsumo txikiko bonbilak eta A klasek etxetresna elektrikoak erabiltzea.-Neguan, berogailua 19C-an jartzea, eta udan, aire girotua 25C-an jartzea.-Telebista ez uztea egonean eta ordenagailua hibernatzen uztea, erabili behar ez baditugu.-Janaria prestatzen ari garenean, kazolei eta eltzeei tapa jartzea.-Udan lehorgailurik ez erabiltzea ilea lehortzeko