Espainia XIV. mendean

1788

Karlos IV.a tronua
eskuratu zuen, baina
boterea Godoyri eman
zion.

Ondorioz, Frantziako
Iraultzaren eraginpean
Antzinako Erregimeneko
krisia hasi zen.

1793

Luis XVI.a hil eta
Frantziaren aurkako
gerra aldarrikatu zen.

1795

Godoyk Basileako
bakea sinatu behar
izan zuen.

1805

Trafalgarren
guda

1807

Napoleonekin aliatuta,
Godoyk Fontainebleauko
Ituna sinatu zuen. Portu-
gal inbaditzea hitzartu
zuten, baina armada fran-
tsesak Espainian sartu ziren.

1808

Aranjuezko matxinada
herrikoia, Godoyren
politikaren kontra.

Karlos IV.ak Godoy kar-
gutik kendu eta bere se-
mea Fernandoren alde
abdikatu zuen.

1808

Jose I.a Bona-
parte Espainako
erregea izan zen
1808-1813 urte-
etan zehar.

Honek politika kontserbadorea ezarri zuen, eta
hainbat erreforma ezarri zituen, espainolak bi
talde ideologikotan banatzen:

Frantsestuek

Monarkia berria
onartu eta erre-
formak babesten
zituzten.

Nobleziako eta goi-
apaizeriako kideez
eta funtzionarioen
talde txiki batez
osatuta.

Abertzaleek

Armen bitartez
inposatutako atze-
rriko monarka onar-
tzeari uko egin zioten.

Herriko jende gehienez
eta liberalez (nagusiki
burgesak eta profesio-
nal liberalak) osatuta.

Frantsesen inbasioak 1808ko maiatzaren 2an Madrilgo
herria altxatzea eragin zuten, eta altxamendua beste
lekuetara hedatu zen. Horrela hasi zen Independentzia
Gerra.

Lehenengo fasean, frantsesek aurrera egitea eragotzi
zen, Gironan, Zaragozan, Valentzian eta Cádizen jarri-
tako erresistentziaren eta Bailengo garaipenaren bitartez.
Hala ere, Napoleon Espainia osoa berreskuratu zuen.

1810

Junta zentralak Cádizko gorteak deitu zituzten boterea
eta gerra koordinatzeko eta erreformak emateko. Gor-
teetako diputatuen artean bi hauek zeuden:

Absolutistak

Errege-subiranotasuna
eta Antzinako Erregime-
na defendaten zuten.

Liberalak

Subiranotasun nazio-
nalaren eta Antzinako
Erregimena ezabatze-
aren alde zeuden.

Gorteetan onartutako legeen ondorioz inprimatze-askata-
suna ezarri zen eta jauntasunak, gemioak eta inkisizioa
ezeztatu ziren.

Inprimatze-askatasuna ezartzea.

1811

Jauntasunak
ezabatzea.

1812

Espainiako lehen konsti-
tuzioa agertu zen, non
banako eskubideak ai-
tortu ziren eta subirano-
tasun nazionala eta eta
botereen banaketa ezarri
ziren. Horrela, absolutis-
moa sistema politiko li-
beralarekin ordeztu zen.

Napoleonen arazoetaz
aprobetxatuta, frantse-
sak garaitu zituzten Ara-
pilez, Gasteiz eta San
Martzial berreskuratu zu-
ten. Ondorioz, Valençay-
ko ituna sinatu zuen Na-
poleonek 1813an.

1813

Valençayko ituna: Napo-
leonek Fernando VII.a
Espainiako eta Indietako
erregea aitortu zuen.

Gremioak ezabatzea.

Inkisizioa

Antzinako
Erregimenaren
oinarriak eraso.

1810-1814

(Lehen etapa)

Independentzia Gerraren
aldi berean.

Kreoleek eratutako
junta iraultzaileak
eratu ziren.

Simón Bolivarren eta
José de San Martínen
gidaritzapean jarrera
independentistak adie-
razi zituzten.

Hala ere,
Fernando
VII.a Espainiara itzul-
tzean zapaldu zituen.

1814

Fernando VII.
aren itzulera

1814-1820

(Seiurteko absolutista)

1812ko konstituzioa
ezeztatu

Cádizko gorteen
lana baliogabetu

1815-1825

(Bigarren etapa)

Fernando VII.aren
erregealdian.

Erregeak kolonien
autonomia berriei
uko egin zien.

Espainia garaitu zuen Pi-
chincan (1822) eta Aya-
chuchon (1824), haren
kolonia inperioa murrizten.

1822

Pichincha

1824

Ayacucho

1820-1823

(Hirurteko Liberala)

1820

Rafael Riegoren
pronuntziamendua

Fernando VII.ak
Cádizko konstituzioaren
zina egin, liberalek
honen boterea berrezartzen.

1823

San Luisen
Ehun Mila
Semeak guda.

1823-1833

(Zorigaiztoko Hamarkada)

Liberalen errepresioarekin
hasi.

1823ko ondorengotza-
arazoa.

Fernando VII.aren alaba
Elisabet jaio zenean, lege
sailkoa ezeztatu, emakume-
ei tronua oinordetzea ahalbi-
detzen.

Karlos, berriz, aldaketa hau
ez zuen onartu.

Erregeordetzen aldia

Fernando VII.a hiltzean haren alaba Elisabet
II.a tronura igo zen, baina hiru urte bakarrik
zituenez beste pertsonek bete zuten erregi-
naordetza:

1833-1840

Elisabet II.aren
ama, Maria Kris-
tinaren errigina-
ordetza.

1840-1843

Espartero Jene-
ralaren erregina-
ordetza.

Ondorioz, gerra zibila gertatu zen: lehen
karlistaldia (1833-1839).

Absolutistek Karlos
defendatzen zuten.

Liberalek Elisa-
beten alde
zeuden.

1839an Elisabeten garaipena eta Bergarako
besarkada gertatu ziren.

Elisabet II.aren erreginaldia

1843an Elisabet II.a erregin gisa jarduten hasi zen,
erregimen liberala sendotzen,

Ezegonkortasun politikoa zegoen bi alderdi politiko
liberalen arteko eztabaidarengatik:

Alderdi moderatua

Goi-burguesiako eta
erdiko klaseetako sek-
tore batzuk.

Alderdi aurrerakoia

Hirietako erdiko kla-
seek.

Boterera iristean hauetako alderdi bakoitza haien ideiak inposatzen saiatu zen:

1844-1854

Hamarkada moderatua,
1845eko konstituzioa
inposatuta.

1854-1856

Biurteko Aurrerakoia,
1856ko konstituzioa
idatzi zen, baina ez
zen argitaratu.

1856-1868

Liberal moderatuak eta
Union liberalaren zentroko
alderdi berriak boterean txan-
dakatu ziren. Hala ere, erregi-
men liberalaren aurkako alder-
diak sortu ziren, monarkia eze-
ztatu nahi zutenak:

Demokratak

Gizonen sufragioa
unibertsalaren de-
fendatzaileak

Errepublikarrak.

1866an Ostendeko ituna sinatu zuten demokratek, errepublikarrek, eta gizonen sufragio unibertsalaren
defendatzaileek.

1868

"La Gloriosa" iraultzak irabazi
zuen, ondorioz erregina erbes-
teratzen.

1868ko konstituzioa: demokra-
tikoagoa, subiranotasun nazio-
nala, botereen banaketa, eta
Espainako lehen aldiz gizonen
sufragio unibertzalarekin.

1871-1873

Monarkia demokratikoa
Amadeo Savoiakoa itali-
arraren eskuetan jarri.

Borboikoen eta errepubli-
karen oposizio politikoari
aurre egin zion eta hainbat
matxinada militar pairatu
zituen.

1873an abdikatu zuen,
Lehen Errepublika aldarri-
katuz.

1873-1874

Lehen Errepublika ezegonkortasun politiko handiko
garaia izan zen.

Errepublikaren artean
hauek banandu ziren:

Estatu zentralistaren
aldeko uninonistak

Estatu dezentrali-
staren aldeko fede-
ralistak.

Beste karlistaldi bat, non Kubarekin gerran sartu
ziren eta hainbat udalerri matxinatu ziren, hala
nola Cartagena. Baita ere, errepublika edo kantoi
independienteak aitortu ziren.

Ondorioz, hainbat krisi eragin ziren gobernuaren
barruan, eta Borboikoen monarkia ezarri zen be-
rriro 1874an.

1875

Alfontso XII.a
berrezarri.