TÜRK KÜLTÜRÜNDE ÇOCUK YETİŞTİRME VE EĞİTİM ANLAYIŞININ TARİHSEL SÜREÇTEKİ DÖNÜŞÜMÜ

ATAERKİL YAPI

Erkek çocukların aile ve toplum içinde önemli bir yeri vardı. Onların geleceğinin sonu ve savaşçıları olarak yetiştiriliyordu. Kadın ve kız çocuklarına yönelik ev işleri, çocuk bakımı ve tarım yoluyla aile varlığının sağlanmasını sağlıyordu.

TÖRELER

Töreler, toplum içinde uyulması gereken davranış kurallarıydı. Bu kurallar , sosyal hayatın düzeni ve uyumu için gerekliydi.

BECERİ TEMELLİ EĞİTİM

Göçebe Türk topluluklarında eğitim , esas olarak beceri temelli yaklaşımla şekillenir. Çocuklar hem bireysel yaşam becerilerini hem de toplumsal rollerine uygun yetkinlikleri kazandıracak şekilde yetiştirilirler.

OĞUZ KAAN DESTANI

Oğuz Kağan Destanı, Türklerin kökenine ilişkin bir efsane ve aynı zamanda bir eğitim ve liderlik öyküsüdür. Kağan, oğullarını adalet, bilgelik ve cesaret gibi değerler üzerine eğitir. Bu eğitim, gelecekte onları iyi liderler ve toplumun önderleri olmaya hazırlar.

ŞAMANİZM

Şamanizm, ruhani dünyayla bağlantı kurmayı ve doğa güçlerinden yararlanmayı vurgulayan bir inanç sistemi olarak, Türk eğitiminde önemli bir yere sahipti. Şamanlar, çocukların ruhsal gelişimini destekler ve onları topluma hazırlarlardı.

DOĞA İLE İÇ İÇE YAŞAM

İslam öncesi Türkler, doğa ile iç içeydi. Gökyüzü, güneş, ay, yıldızlar ve dağlar gibi doğal unsurların kutsal olduğuna inanıyorlardı. Doğa ile iç içe yaşam, çocuklara hayatta kalma becerileri, bitki ve hayvanları tanıma, avcılık, balıkçılık ve atıcılık gibi pratik bilgiler kazandırıyordu. Hayata dair kazandıkları bu beceriler, onların eğitiminin temelini oluşturuyordu.

MEDRESELER

İslam'ın etkisiyle, medrese adı verilen dini eğitim kurumları kuruldu. Bu kurumlarda çocuklar, dini bilgiler, fıkıh, tefsir, hadis, Arapça dil bilgisi ve İslam tarihi gibi konuları öğrendiler. İslam etkisinde kurulan ilk medrese , Dârü’l-Erkâm 'dır.

DİNİ DEĞERLER

Adalet ve dürüstlük: İslam dini, adalet, dürüstlük, merhamet, sevgi ve şefkat gibi temel değerleri benimsedi. Bu değerler, çocuklara hem dini eğitim yoluyla hem de günlük yaşamda öğretilirdi .Toplumsal sorumluluk: İslam, toplumsal sorumluluğu ve yardımlaşmayı vurguladı. Çocuklar, yoksullara yardım etmenin, komşularına iyi davranmanın ve toplumsal barışa katkı sağlamanın önemini öğrendiler. Aile ve toplum bağları: İslam, aile ve toplumsal bağları güçlendirmeyi vurguladı. Çocuklar, ailelerine saygı duymayı, büyüklerine hürmet etmeyi ve toplumsal uyuma katkıda bulunmayı öğrendiler.

DÖNEMİN ÖNEMLİ KARAKTERLERİ

1. İmam Gazali
2. İbn-i Sina
3. Yunus Emre
4. Farabi
5. İbni Haldun
6. Kindi
7. İbni Rüşt

ENDERUN

Enderun mektebinin temel amacı ileride devlet kademesinde görev alacak olan iyi ve güvenilir devlet adamı ve asker yetiştirmekti. Enderun sisteminin önemli bir ilkesi de kültürün etkili bir şekilde verilmesiydi. Çok değişik ırk ve dini kökenlerden gelen gençler İslam-Türk kültürü içerisinde yetiştiriliyordu. (Akyüz, 1994: 79)

MEDRESELER

Medreseler, Osmanlı'nın resmi eğitim kurumları olarak, temel dini eğitimden yüksek bilimlere kadar geniş bir yelpazede eğitim verirdi. İlk olarak çocuklar mahalle mekteplerine (sıbyan mektebi) temel eğitim alırdı. Burada Kur'an-ı Kerim, okuma-yazma, temel matematik ve ahlak dersleri verilirdi. Daha sonra medreseye geçilirdi. Medreselerde İslami ilimler başta olmak üzere astronomi, tıp ve mantık dersleri verilirdi. Medreselerde öğretmenlik yapanlara müderris denilirdi.

ZANAAT EĞİTİMİ

Zanaat eğitimi genellikle usta-çırak ilişkisi çerçevesinde şekillenirdi ve ahilik teşkilatı gibi kurumlarla kurumsallaşmış bir yapıya sahipti. Ahilik, Osmanlı’da zanaatkarların ve esnafın bir araya geldiği bir tür meslek örgütüydü ve zanaat eğitiminde önemli bir yere sahipti. Ahilik teşkilatı, çırak, kalfa ve usta arasındaki ilişkileri düzenler ve çocukların eğitimine rehberlik ederdi. Çocuklar önce çırak olarak başlar, gerekli bilgi ve beceriyi kazandıktan sonra kalfa olur, daha sonra ise usta olmaya hak kazanırdı. Bu süreçte sabır ve öğrenme isteği temel unsurlardı. Ahilikte eğitim, sadece zanaat öğrenmekle sınırlı kalmaz, bireyin ahlaki ve toplumsal sorumluluk bilinci kazanması da sağlanırdı.

DÖNEMİN ÖNEMLİ KARAKTERLERİ

1. Fatih Sultan Mehmet
2. Kanuni Sultan Süleyman
3. Molla Fenari
4. Akşemseddin
5. Taşköprülüzade Ahmet Efendi
6. Mahmut Paşa
7. Nurbanu Sultan ve Kösem Sultan

BATILI EĞİTİM SİSTEMİ

1923'te Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte, eğitimde laiklik ilkesi benimsenmiş ve geleneksel Osmanlı eğitim anlayışı terk edilmiştir. Batılı eğitim sistemlerinin örnek alınmasıyla, bilimsel ve akılcı bir eğitim anlayışı geliştirilmiş, seküler okullar açılmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitimde birliği sağlanmış ve okuryazarlık oranını artırmak amacıyla halk eğitimine yönelik adımlar atılmıştır. Bu dönemde, çocukların sadece bilgi edinmeleri değil, aynı zamanda duygusal ve sosyal gelişimlerine de önem verilerek eğitim verilmiştir. Böylece, Cumhuriyet dönemi eğitim reformları, Türkiye’nin modernleşme sürecine önemli katkılar sağlamıştır.

LAİKLİK

Eğitimin laik bir nitelik kazanması ve eğitimde birliğin sağlanması adına oldukça önemli olan Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 2 Mart 1926'da çıkartılan Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun ile tamamlanmış ve devletin izni olmadan hiçbir okulun açılamayacağını öngören bir düzenlemeye gidilmiştir. (Aysal, 2011:198) Türkiye'de de laikliğin ilk uygulaması, Fransa'da olduğu gibi eğitim alanında gerçekleştirilmiş ve henüz Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmeden, 7 Ocak 1924'te yabancı eğitim kurumlarının laikleştirilmesi çerçevesinde bu okullarda bulunan her türlü dini imgelerin kaldırılması için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bir genelge yayınlamıştır. (Adem, 2008:34)

ZORUNLU EĞİTİM

1970 yılında toplanan 8. Milli Eğitim Şurasında zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılması üzerinde durulmuş ve bu konu tartışılmıştır. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma planında da 8 yıllık zorunlu öğretimin ülke çapında uygulanması ilkesi benimsenmiştir.

KIZ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim birliği sağlanmış, kız ve erkek çocuklarına eşit eğitim hakkı tanınmıştır. Kız çocuklarının okullaşma oranını arttırmak için ilköğretim zorunlu hale getirilmiş, kız meslek liseleri ve öğretmen okulları gibi kurumlar açılmıştır.

DÖNEMİN ÖNEMLİ KARAKTERLERİ

1. Mustafa Kemal Atatürk
2. İsmail Hakkı Tonguç
3. Hasan Âli Yücel
4. Halide Edib Adıvar
5. Sabiha Gökçül Erbay

EĞİTİMDE ÇEŞİTLİLİK

Eğitimde çeşitlilik, öğrencilerin farklı ihtiyaçlarına, öğrenme stillerine ve ilgi alanlarına yönelik çeşitli program ve yaklaşımların uygulanmasını ifade eder. Türkiye’de bu çeşitlilik; devlet okulları, özel okullar, fen liseleri, meslek liseleri, imam hatip liseleri gibi farklı okul türleriyle sağlanmaktadır. Ayrıca yabancı dil programları, sanat ve spor odaklı eğitimler ile üstün yetenekli veya özel gereksinimli öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kapsayıcı eğitim uygulamaları da eğitimde çeşitliliğin önemli unsurlarıdır. Bu durum, her öğrencinin potansiyelini en iyi şekilde kullanmasına olanak tanır.

TEKNOLOJİNİN ETKİSİ

Teknolojinin eğitim üzerindeki etkisi, hem öğretim yöntemlerini hem de öğrenme süreçlerini kökten değiştirmiştir. Türkiye’de, Fatih Projesi gibi girişimlerle akıllı tahtalar, tabletler ve e-kitaplar sınıflara dahil edilmiştir. Pandemiyle birlikte uzaktan eğitim, öğrencilere mekandan bağımsız öğrenme fırsatı sunarken dijital okuryazarlık ve teknolojiye erişim konuları önem kazanmıştır. Ayrıca, çevrimiçi platformlar ve dijital eğitim materyalleri sayesinde öğrenciler, öğrenme süreçlerini daha bireyselleştirilmiş bir şekilde sürdürebilmektedir.

KÜRESELLEŞME

Küreselleşme, eğitim sistemlerini uluslararası standartlara uygun hale getirmeyi ve dünya çapında geçerli bilgi ve beceriler kazandırmayı amaçlamaktadır. Türkiye’de, uluslararası eğitim programları (IB, Cambridge) ve yabancı dil eğitimi gibi uygulamalar küreselleşmenin etkilerini yansıtmaktadır. Ayrıca, Türkiye’nin PISA gibi uluslararası değerlendirme sınavlarına katılması, eğitim sisteminin dünya ile uyumlu hale gelme çabalarını göstermektedir. Bu süreç, öğrencilerin dünya vatandaşı olma becerileri kazanmasını ve uluslararası arenada daha rekabetçi bireyler haline gelmesini desteklemektedir.

ÖZEL OKULLAR

Özel okullar, genellikle zenginleştirilmiş müfredatları, modern teknolojik altyapıları ve düşük sınıf mevcutları ile dikkat çeken eğitim kurumlarıdır. Türkiye’de özel okullar, yabancı dil ağırlıklı programlar, sanat ve spor odaklı eğitimler ya da STEM temalı yaklaşımlar gibi çeşitli alanlara yoğunlaşmaktadır. Ancak, bu okulların yüksek maliyetleri, eğitime erişim konusunda eşitsizliklere yol açabilmektedir. Özel okullar, farklı yaklaşımları ve sundukları olanaklarla devlet eğitim sistemine bir alternatif sunarak eğitimde kalite ve çeşitliliği artırmaktadır.