Oświecenie
Naturalizmem – przeciwnym wszelkiej nadprzyrodzoności, przez co ludzie Oświecenia poprzestawali jedynie na tym co można doświadczyć lub sprawdzić. Taka postawa sprzyjała między innymi rozwojowi nauk ekonomicznych i politycznych
racjonalizmem – który uznaje tylko to co można udowodnić rozumem, przez co odrzucano objawienie boże a w miejsce chrześcijaństwa stawiano religię naturalną i prawo naturalne z deizmem czyli akceptacją Boga nie troszczącego się o świat
optymizmem – przejawiającym się w wierze w naturalną dobroć człowieka i nieograniczony postęp opierający się na nieograniczonych możliwościach poznawczych rozumu ludzkiego
reformizmem – dotyczącym zmian w życiu społecznym, religijnym, państwowym i politycznym, rezultatem czego było na przykład powstanie monarchii oświeconych i józefinizmu.
Nauka
W epoce oświecenia dokonano wielu kluczowych odkryć i wynalazków. Doszło też do wyodrębnienia się niektórych dyscyplin naukowych. W połowie XVIII w. wykształciła się chemia jako odrębna dyscyplina oparta na nowożytnej metodologii naukowej. Dzięki pracom Roberta Boyle'a rozwija się chemiczna analiza jakościowa, oraz badania nad gazami. Kluczowe znaczenie miało odkrycie tlenu przez Carla Wilhelma Scheele'a i Josepha Priestleya , a następnie badania nad nim przez Antoine'a Lavoisiera, który nadał mu łacińską nazwę oxygenium.
Charakterystyka
Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy rewolucja francuska. Idea republiki rządzonej przez wybrany w wolnych wyborach parlament stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie.
Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytucji. Stany Zjednoczone były jednym z bardziej udanych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis – dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.
Wielka Brytania mimo zachowania ustroju monarchii podążyła tą samą drogą, co doprowadziło do rewolucji przemysłowej w następnym stuleciu.
W Prusach i Austrii udało się stworzyć zręby państwa rządzonego według rad filozofów zachowując silną władzę monarchy; wprowadzając absolutyzm oświecony, którego symbolem są władca Prus Fryderyk Wielki i Austrii Józef II Habsburg.
Oświecenie w Polsce
Nauka
W 1765 roku król Stanisław August Poniatowski założył Szkołę Rycerską, zwaną też «Akademią Szlachecką Korpusu Kadetów». Dowodem przykładania wagi do tych spraw był zbiór zasad postępowania nazwany «Katechizmem kadeckim», opracowany przez komendanta szkoły, nieoficjalnym hymnem zaś był wiersz Krasickiego «Święta miłości kochanej ojczyzny». Było to posunięcie w ówczesnej Europie pionierskie, uznane za jeden ze sposobów ratowania ojczyzny.
Komisja zreformowała Akademie Wileńską i Krakowską nadając im nazwy Szkoły Głównej Litewskiej i Szkoły Głównej Koronnej. Program ten miał za zadanie wykształcić i wychować «oświeconych patriotów», umiejących godzić dobro indywidualne z dobrem zbiorowości, zdolnych do obrony ojczyzny i do pracy dla niej, tolerancyjnych, odrzucających przesądy i stanowe uprzedzenia.
Kultura
W 1765 roku z inicjatywy króla założono w Warszawie pierwszy w dziejach Polski teatr publiczny. Król zjednał dla teatru Franciszka Bohomolca, mającego spore doświadczenie w pisaniu komedii. W późniejszych latach ważną rolę w rozwoju komedii odegrał Franciszek Zabłocki, a w rozpowszechnianiu teatru – Wojciech Bogusławski. Rozpoczęcie walk po I rozbiorze Polski spowodowało zawieszenie – na siedem lat – działalności teatru publicznego i osłabienie bojowej publicystyki «Monitora».
Stanisław August sprowadził do Polski wybitnych artystów wyznaczając im stałe pensje i wynagradzając dodatkowo za wykonane prace.
Filozofia
Można wyróżnić trzy zasadnicze ośrodki filozoficzne: francuski , szkocki , niemiecki .
Motywem przewodnim epoki był kult rozumu i dążenie do osiągnięcia największej rozumności. Drugim motywem było pragnienie wyzwalania umysłu z różnego rodzaju błędów i uprzedzeń. Obwiniano siebie o skrępowanie swego umysłu więzami ciemnoty, nietolerancji i fanatyzmu chrześcijaństwa. Nurt ten cechował optymizm co do doskonalenia ludzkości i idea postępu .
Oświeceniowi filozofowie byli pod ogromnym wrażeniem rozwoju nauk przyrodniczych. Nauka miała być motorem postępu społecznego, zwalczając zabobon i przesądy i przyczyniając się do stworzenia nowych, bardziej egalitarnych form życia społecznego. Częścią tego miało być zrzucenie dawnych autorytetów: arystokracji, Kościoła i Arystotelesa . Szczególny rozkwit filozofii przyrody nastąpił w przedrewolucyjnej Francji, gdzie rozwinął się radykalny materializm powiązany z ateizmem .
Nie wszyscy filozofowie podzielali jednak fascynację rozwojem cywilizacji, co stało się źródłem innego nurtu pragnącego powrotu do natury i idealizującego stan natury . Czołowym reprezentantem tego nurtu był przede wszystkim Jean-Jacques Rousseau, sceptyczny wobec idei postępu.