Lurra

Litosferaren behaketa

Alfred Wegener teoria

Alfred Wegener meterologoaren teoria (1915)

"Kontinenteen eta ozeanoen jatorria" liburuan argitartu zen teoria hau

Pangearen sorrerazko teoria, superkontinente baten sorrera (duela 300 milioi urte)

Kontinenteen jitoaren teoria, teoria mobilista

Jende asko haren aurka

Teoriaren frogak

Froga geologikoak

Afrikan, Hego Amerikan, Antartikan aurkitutako frogak

Hirurak granitoz osatuta daude

Mendikateak jarraipena daukate haien artean

Froga geografikoak

Kontinenteen ertzeak haien artean lotzen dira, Pangea I superkontinentea eratuz

Froga paleoklimatikoak

Pangea I sortzerakoan Antartika zegoen erdialdean

Beste kontineentetan tilita aztarnak geratu dira.

Froga paleontologikoak

Ozeano atlantikoan aztarna hauek aurkitu dira: Glassopteris, Mesasosaurus, Lystrosaurus eta Cynognathus

Pangea sortzerakoan, konturatzen gara bideak sortzen
dituztela.

Jatorri bolkanikoko goraguneak

Pitzadurak daude

Oso jarduera bolkaniko handia pitzaduretan, laba basaltiko kantitate izugarriak isurtzen dira.

Ez daude sedimentuz estalita

Ia ez daude sendimenturik

Zenbat eta urrunago egon, gero eta
sedimentu lodiago

Zerrenda paleomagnetiko simetrikoa

Lurraren eremu magnetikoaren inbertsioen
erregistro modukoa da, arroketan dagoena

Arroka berrienak gertuen daudenak dira, antzinenak, berriz, urrunago daudenak

Arroka batek ere ez du 190 milioi urte
baino gehiago

Ozeanoen hondoaren hedadura

Harry Hess geologoak proposatu zuen 1962an

Litosferaren hausturak dortsalak dira

Mantuko materiala ateratzen da

Solidotzen denean, lurrazal ozeanikoa osatzen dute

Bi alboetarantz bultza egiten duenez, kontinenteak
urruntzea lortzen dute

Litosfera kontinentala

Ezin da hondoratu mantuan, granitoaren dentsitatea
nabarmen txikiago delako mantuarena baino.

Kontinentearen arrokak ozeanokoak baino askoz
antzinagoak eta dentsoagoak dira, horregatik ezin dira ondoratu

Litosfera ozeanikoa

Basaltozko lurrazalak eta mantuaren
lehen kilometroek osatzen dute

Zenbat eta urrunago egon dortsaletik, gero eta lodiagoa

Plaka litosferikoa

Lurreko litosferak banatzen dituzten plakak

Plaka batzuk litosfera ozeanikoz bakarrik osatuta daude,
beste bazuk ozeanikoz eta kontinentalaz osatuta daude.

Subdukzioa

Plaka ozeaniko bat litosfera azpiko mantuan hondoratzeko prozesua da

Gero eta azkarrago azpiratzen den litosfera gero eta
presio handiago duenez, konprimitzen da eta hondoratze-prozesua bizkorrago gertatzen da.

1. Lurrazal ozeaniko berria sortzen da: dentsitate txikikoa

2. Dortsaletik urruntzen dira eta trinkoagoak dira.
hausturak sortzen dira litosfera ozeanikoan eta kontinteak
ukitzen dituzten lekuak

3. kontinenteak banatzen ditu eta subdukzioa gertatzen da

Dortsal ozeanikoak eta faila eraldatzaileak

Dortsal ozeanikoak plaka-ertz eraikitzaile ere deitzen zaie

Faila eraldatzaile deitzen da dortsalean gertatzen
den higidura aldaketa

Plaka-ertz pasibo deitzen zaie faila eraldatzailearen
plaka-ertzei, non prozesu geolikoak gertztzen dira:
jarduera sismiko, bolkaniko...

Plaka litosferikoa: lurreko makina termikoa

Lurraren beroketa frogak

Elementu erradioaktiboen desintegrazioa

atomo ezegonkorra ;uranio,plutonio... fisio espontaneoa
gertatzen denean, partikula subatomikoak askatzen dira
abiadura handiarekin.

Beste atomoen kontra talka egiten dute
eta tenperatura gora egiten du.

Nukleo metalikoaren kristalizazioa

Barneko nukleoa pixkana kristalatzen ari da

Barneko nukleoa loditzen ari da

Lurreko makina termikoaren motorra

Lurraren nukleoan tenperatura hain altua denez
gradriente termikoak eragiten ditu eta konbekzioak mantuan ere

Prozesuak

Jarduera bolkanikoa

Bero kantitate handiak kanporatu

Gasak isurtu atmosferara

Basaltozko lurrazalaren birziklapena eta
material-metaketa lurrazal kontinentalaren
gainazalean

Plaka litosferikoaren higidura

Goi-mantuko higidura: kontinenteak
mugitu, lurrazalaren gainazala banandu...

Lurraren barneko makina termikoa

Mantuko tenperatura eta presio altuek eragina
dute mantuan

Deshidratazioa

Azpiratzen diren sedimentuak bustitzen dituen ur
gehiena galtzen du plaka

Plakak ozeanoaren hondoan sortzen dira eta mineralak
hidratatzen dira

Urtze partziala

Erraz urtzen diren mineralak likidotu egiten dira, granitoaren
antzeko konposizoa duen magma sortuz

Dentsitate baxukoa denez magma gainazalerantz igotzeko joera du

D' geruzatik askatzen diren material gainberotuak

Litosferaren oinarrira ailegatzean, berotu eta puntu beroa sortzen da

Puntu beroa: jarduera bolkanikoa sortzen den eremu bat

Sumendi-uharteen sorkuntza

Une jakin batean, subsidentzia termikoaren ondorioz,
plaka hautsi eta espontaneoki azpiratzen da

Plaka litosfera ozeanikoaren azpian azpiratzen da

Plaka ozeanikoen arteko konbergentziaren ezaugarriak

Magnetismo-prozesu handia. Azpiratzen ez den
plakan uharte leku bat sorrarazten duena.

Azpiratzen den plakako lurrazal ozeanikoan mineralak erraz urtu

Urtze horrek elikatzen ditu magma-ganberak, eta hauek igotzen dira gainazalera

Magma-ganberak: gainazalerantz igo daitekeen
arroka urtu kantitatea.

Azpiratutako plaka ez du presio handirik goiko
plaketatik

Ez dagoelako akrezio-prisma handirik

Arroka sedimentarioz eta metamorfikoz osatutako
materialak, zeinek kontinentearen kontra jotzen duten

Sedimentuak erraz azpiratzen direlako

Azpiratzen den plaka oso okertuta

Bere pisuak eramaten diolako

Litosfera ozeanikoaren eta kontinentalaren konbergentziak eta mendikate bolkanikoak

Litosfera ozeanikoa plaka kontinentalaren ertzean azpiratzen da

Plaka ozeanikoaren eta plaka kontinentalaren arteko konbergentziaren ezaugarriak:

Akrezio-prismak

Ozeano-fosaren ondoan sortzen dira

Orogenoak

Presio altuetan sortzen dira orogenesi prozesuaren bidez

Jarduera bolkanikoa

Magmatismoak eragiten du

Angelu txikia

Azpiratzen den plakak eratzen du

Obdukzioa

Plakak azpiratzean litosfera ozeanikotik zati bat erauztea eta litosfera kontinentalean geratzea esaten zaio.

Ofiolitak

Plaka kontinentalen arteko konbergentziak

Ezaugarriak:

Talka-orogenoak

Bi plaken arteko suturan sortzen dira

Adibideak:

Pirinioak

Mendikate Betikoak

Deformazioa eta metamorfismoa

Suturaren inguruan dauden arroken arteko konpresioak eta marruskadurak eragiten dute

Ofiolitak

Sedimentuen artean egon daitezke

Failak

Litosfera kontinentala hautsi egiten denean sortzen dira

Adibideak:

Gibraltarreko faila

Mendikate Betikoetako faila

Pirinioen iparraldeko faila

Litosferak

Bata bestearen gainean geratzen da

Bi kontinenteen arteko litosfera ozeanikoa guztiz azpiratzen denean, kontinenteek talka egiten dute

Puntu beroen jarduera

Plaka barneko prozesu geologikoak litosfera ozeanikoak

Puntu beroa litosfera ozeanikoan badago jarduera bolkanikoa sortzen da

Sumendi-uharteak

Basaltozko goi-lautadak

Gandor termikoa oso handia bada

Plaka barneko prozesu geologikoak litosfera kontinentalean

Gandor termikoa litosfera kontinentalaren azpian badago nekez zulatzen da

Rift-ak

Lurrazalaren haustura eremuei esaten zaie

Gaur egun, Iberiar penintsula osoa gora egiten ari da rifting-aren ondorioz

Wilson-en zikloa:

1. Distentsio-esfortzuek abiarazten dute kontinenteak hausteko prozesua

2. Hausturan barrena, magma basaltikoa sartzen hasten da, eta pixkana, litosfera ozeanikoa osatzen du

3. Litosfera ozeanikoa hausten da kontinenteetatik hurbil, eta subdukzio-eremu bat sortzen da

4. Pixkana, ozeanoaren hondoa txikitzen da, eta azkenean, kontinenteek talka egiten dute

Isostasiak

Clarence E. Dutton geologoak erabili zuen lehen aldiz isostasia terminoa

Lurrazalaren hondoratzen eta goratze bertikala azaltzeko

Isostasiak Lurraren gainazalean sedimentuak pilatzen ari diren eremuak aztertzen ditu, arro sedimentarioak

Isostasia eta erliebea:

Gorakada isostatikoak

Goranzko bultzadak

Subsidentziak

Hondoratzen dira

Lurrazala

Kontinentala

Granitozkoa

Lodiera

30-70 km

Ozeanikoa

Basaltozkoa

Lodiera

10 km

Mohorovicic-etenean amaitu

Mantua

Mohorovicic-en etenetik Gutenberg-en eteneraino

Perioditazkoa

Nukleoa

%80 burdina

+%10 nikela

-%10 oxigeno, karbono eta sufre

Litosfera

Kontinentala

Lodiera

100-200 km

Granitoa

Ozeanikoa

Lodiera

30-50 km

Basaltoa

Mantua

Goi-mantua

Litosferaren oinarriaren eta Repetti-ren etenaren (670 km) artean

Ez hain dentsoa

Behe-mantua

Repetti-ren etenaren eta Gutenberg-en etenaren artean

Dentsoagoa

Nukleoa

Kanpoko nukleoa

Likidoa

Gutenberg-en etenetik Lehman-en etenera

Barneko nukleoa

Lehman-en etenetik Lurraren erdigunera

Solidoa

Mohorovicic

10-70 km

Repetti

670 km

Gutenberg

2.900 km

"D" geruza

100-400 km-tako lodiera

3.000 ºC

Konbekzio-korronteak

"D" geruza osatzen duten materialak eraman

Goranzkoak

Gandor termikoak

Beheranzkoak

Azpiratzen diren plaka ozeanikoak

Kanpo-nukleoaren eta mantuaren artean flotatzen dauden hondarrak osatu

Lehman

5.150 km

Lurraren erdigunea

6.371 km

Lurraren gainazala hotz dago eta barnea beroa

Konbekzio-korronteak eragin

Faseak

1.fasea

Kanpoko nukleoaren burdina kristaldu eta beroa askatu

2.fasea

Konbekzioek mantuaren oinarriaraino garraiatu beroa

3.fasea

Mantuko konbekzioek gainazalerantz garraiatu beroa

4.fasea

Jarduera bolkanikoaren bidez atera beroa

Konbekzioek burdina likidoa mugitu kanpoko nukleoan

Korronte indartsu horiek Lurraren eremu magnetikoa sortu eta iraunarazi