EUSKAL_INDUSTRIALIZAZIOA

0. Aurrekariak

Industria aurreko tradizioa: BURDINOLAK

Arrazoiak: - Lehengaien oparotasuna (burdina eta egurra) - Ezaguera teknologikoko handiko langileak

1. IDEIA: ERALDAKETA HANDIA

KRONOLOGIA:BIZKAIA (XIX. erdian); GIPUZKOA (XIX. amaieran); ARABA (XX. erdian)

Ekonomikoa: INDUSTRIALIZAZIOA

Lehenengo sektoreko gizartea (herritartasuna) izatetik industriala (hiritartasuna) izatera.

Soziala: KLASE-GIZARTEA

Antzinako gizartea ESTAMENTALA eta tradizionala zen (ez zegoen aldaketarik klasen artean). Orain, KLASE eta modernoa.

Demografia: ETORKIN ASKO

Politika: NAZIONALISMOAren sorrera

2. BIZKAIA

Lekua:Nerbioi itsasadarraren gunea

Baldintzak: 1. Burdin meategiak 2. Portuaren hurbiltasuna

Garapen teknologikoa: BESSEMER labe garaia

Finantziazioa: Burdinaren esportazioa (Britainia Handira) eta kanpoko inbertsioak (Britainia Handitik - Athletic-)

ALIRON hitzaren jatorrizko azalpena badago. Dirudienez, XIX. mendearen hondarrean suertatu zen. Ingalaterrako enpresa bat burdin-ustiapena suertatzen ari zen Ortuellan non meatzariek burdinaren garbitasunaren arabera kobratzen zuten. Hori gertatzean, meategiaren langileburuak kartel bat jarri zuen "All iron" (dena burdin) aldarrikatuz. Horrek esan nahi zuen meatzarientzako ordainketa bikoiztu egin zela eta haiek "¡aliron, aliron! oihukatu zuten pozaren pozez.

Tamaina handiko enpresak

INDUSTRIA METALGINTZA edo SIDERURGIA (Labe Garaiak)

1840: Sta. Ana de Bolueta (1go industria)

1902: Bizkaiko Labe Garaiak (AHV) -lantegi batzuk bateginda-

3. GIPUZKOA

Lekua: hedapen orekatuena.

Deba (Eibar eta Soraluze): armagintza

Urola (Bergara): ehungintza

Oria (Tolosa): papergintza

Enpresa txikiak eta ertainak

Kronologia: industria batzuk, XIX. mendearen erdian baina gehienak, XIX. mendearen azkenengo amaieran.

Hedapena eta industri-konzentrazioa: ehungintzen hedapena (25 enpresa) eta La Papelera Española (-19 lantegi bategina-), XX. mendearen hasieran.

Finantziazioa: Banco Guipuzcoano (1899)

4. ARABA

Kronologia: industriak eta finantzak, eskasa (XIX mendearen amaieran)

Salbuespenak: Heraclio Fournier (kartak) -1868- eta Banco de Vitoria -1900-

5. XIX. mendearen amaieran

1891tik aurrera, Berrezarkuntzak protekzionismoa bultzatzen zuen → Euskal industriek izugarri garatzen zuten (merkatu babesa)

1889-1901: Hazkunde industrial handiena (labe gariak eta untziolak)

6. XX. mendearen lehenengo herena, 2 ekintza

Hedapen-garaia (1. Mundu Gerraren neutraltasuna)

Garapen industrial handia

Atzerapen-garaia (1929ko porrota)

7. Ondorio sozialak

Gizarte nekazari eta tradizionala izatetik gizarte moderno eta industrializatua izatera pasa zen → gizartean aldaketa sakonak eragin zituen.

Langile berrien beharra asko handitu zen urte hauetan eta finantza-ahalmen handiko oligarkia sortarazi zuen ere → Bi talde hauen arteko ezberdintasunak Nerbioi ibaiaren bi ertzetan ikuskatu zen fisikoki.

Eskuinaldean, enpresa gizon aberatsen etxeak

Ezkerraldean, lantokietatik hurbil, bizitoki-auzo handiak, industriako langileenak.

Aldaketa horien erreakzioa,...

Euskal nazionalismoa

Langile-mugimendua

Lan-baldintzak oso gogorrak ziren (soldata eskasak, bizi-baldintzak txarrak, heriotza-tasa altua eta kapitalismoaren irabazi-ahalegina) → langile-mugimendua indartu eta ideia sozialistak sakabanatu.

1890ean lehenengo greba. Hurrengo urteetan (1892, 1899, 1903, 1910, 1917, ...) greba gehiago.

Alderdi sozialisten barruan, bi ikuspegi desberdin

Facundo Perezagua: erradikalena (gero, PCE alderdian sartu)

Indalecio Prieto: moderatuena (errepublikanoekiko akordioak)

1911an, SOV/ELA sindikatua eratu zen (EAJ/PNV alderdikoa)

Langileen defentsa printzipio kristauak mantenduz

Sindikatu moderatua → gizarte-oreka defendatu zuen (nagusien eta langileen arteko kontsentsua)

Hasieran, SINDIKALISMOA (lan-baldintzen hobekuntzarako borroka) → UGT (sindikatu sozialista)

Soldatak igotzea

Igandeetan jai egiteko eskubidea

Zortzi orduko lanaldia

Osasun-zerbitzua izatea

Merkataritzarako askatasuna

Osasun-baldintzak hobetzea

XX. mendearen lehenengo herena:

Industria hedatu eta langile-gune berriak sortu ahala, UGTren afiliatu kopurua handitu Bizkaian eta Gipuzkoan.

Anarkosindikalismoak gora egin zuen. 1919: CNT sindikatuaren sorrera

Langile-mugimenduan, barne-desadostasun nabariak izan zituzten.

Gero, ALDERDI POLITIKOAK (marxismoan oinarriturik)

Marx-en teoriak

Kapitalismoa vs Sozialismoa

Sozialismo utopikoa

Sozialismo marxista

Anarkismoa

Aldaketa demografikoak eta sozialak

Inmigrazioa

Hiriak modernitzatzeko planak

Zabalkundeak: burgesiarentzako auzoak

Langileentzako auzoak: baldintza txarragoak (askotan, etxolak)

Klase-gizartea

ONDORIOAK

Trenbidearen hedapena

Merkantziak eta pertsonak garraiotzeko: Bilbao-Tutera

Lehengaiak ekartzeko (ikatza): Bilbao-La Robla

Untziolen hedapena

Euskalduna Untziolak (1900)

Bankuen hedapena (finantziazioaren beharra)

Banco de Bilbao (1857), Burtsa (1890), Banco de Vizcaya (1901)