af Ainoa Rodriguez 5 år siden
907
Mere som dette
Isostasiak litosfera eragiten dituen higidura bertikalek ligadura jasaten ari diren erliebe- unitateen portaera baldintzatzen dute, baita Lurraren gainazalean sedimentuak pilatzen ari diren eremuena ere; arro sedimentarioa. Adibidez, Taklamakan basamortua, Txinako arro sedimentarioa.
Clarence E. Dutton geología. izan zen lehena termino hau erabiltzen. Hark proposatzen zuenez, mantuaren gainean flotatzen dago lurrazala, eta azpian, berriz, biskositate handiko egoera likidoan dago mantua. Arkimedesen printzipioa lurrazalari eta mantuari aplikatzearen emaitza besterik ez zen oreka isostatikoaren eredu hori. Isostasiaren kontzeptua baliozkoa da oraindik ere, baina gaur egun, badakigu, batetik, hondoratzen eta goratzen den ez dela lurrazala baizik eta litosfera; eta bestetik, litosfera azpiko mantuak eragiten dio Arkimedesen bultzada.
ARKIMEDESEN PRINTZIPIOA
Gaur egun, Iberiar penintsula gora egiten ari da. Kostaldean, ohikoak dira hondartza goratuak eta itsasoak sortutako abrasio-plataforma goratuak. Barnealdean, ordokiak goratzen ari direla adierazten dute ibaietako terrazek eta higidura- ordokiek, ibai-sareak erliebean ahokatzeko ojera baitu ordokiak goratu ahala.
Gandor termikoa litosfera kontinentalaren aspiran badago, nenes zulatzen du. Litosfera kontinentalak dentsitatea galtzen du dilatatu egitean, eta ganador termikoak eviten duen presioak bultza egiten dionean, sabeldu egiten da. Sabeldurra ehunka metrokoa izan daiteke, eta distentsioa eragiten du lurrazalean, lurrazala hausten. Rift eaten diogu haustura-eremuari, eta han, magma basaltikoa sar daiteke, eta lurrazal ozeanikoa eratu.
WILSON ZIKLOA
Puntu beroa litosfera ozeanikoan badago, jarduera bolkanikoa sortzen da. Ondorioz, sumendi-uharteak sor daitezke edo basaltozko goi-lautadak.
>Bi plaka kontinentalen arteko talka gertatzean. >Plaken arteko marruskadurak deformazioa eta metamorfismo eragin. >Talka aurretik, bi plaken jalkitako sedimentuak sedimentuak tolestu eta pilatu, goraguneak sortzen. >Sedimentuen artean, ofiolitak izan daitezke. >Kontinenteek talka egitean, litosfera kontinentala hautsi gin eta falla handiak sortu. >Azkenean, plaka ozeanikoa askatu eta azpiratu. >Geratzen dena, bi litosfera kontinentalak bata sestean sartuta geldingen dira, bata bestearen gainean.
6.2. LURRIKARAK IZATEKO ARRISKUA IBERIAR PENINTSULAN.
Pirinioek eta Mendikate Betikoek konbergentzia-higidura amaitu arren, goratze-prozesuak martxan jarraitzen dute. Bi arrabio diera-eta dago jarduera sismikoa Iberia penintsulan: 1.Goraguneen goratzeak distentsioa eragiten du litosferan. 2.Ebaki-esfortsuak sortzen dira failetan. Hiru faila nagusik cute eragina Iberiar plakan: 1. Pirinioetako iparraldeko failak. 2. Mendikate Betikoetako failak. 3. Gibraltarko failak
6.1. TALKA-OROGENOAK ESPAINIAN. PIRINIOAK ETA MENDIKATE BETIKOAK
Duela 60 bat milieu urne, charte bat zen Iberia peninsular, itsasadar este eta sakon bateo banantzen suena Europatik. Pirinioetako iparraldeko failak zeharkatzen buen itsasadar haren hondoa. Hegoaldean, berriz, beste faila bat zegoen, Gibraltarko faila. Bi faila horiek poliki-poliki ekialderantz desplazatu ziren. Azkenean, Iberia eta Europa arteko litosfera ozeaniko txikia Europan azpiratzen hasi zen, eta gero, Iberiar plaka Europako kontinentearen azpian sartu. Talkaren ondorioz, sedimentuetatik sortutako arroka sedimentarioak tolestu, eta Pirinioak sortu. Magmatismoak, berriz, Pirinin axialak sortu, granitozkoa. Behin sortuta, Iberia plakak Alborango plakaren kontra talka egen zuen, eta azkenean, Iberiar plakaren gainean gelditu zen. Haien sedimentuak, gaur egun tolestuta dauden arroka sedimentarioak, Mendikate Prebetikoan eta Mendikate Subbetikoan daude. Alborango Plaka osatzen duken materialek, berriz, Sierra Nevada eratu.
ZERGATIK? Azpiratutako plakak presio handia egiten du azpiratu gabeko plakaren azpian, eta horregatik, jarduera sismikoa oso handia da.
Azpiratzen den plakak uharte-arku bat edo ozeanoko beste erliebe-unitateren bat eramaten duenean berekin:
Kontinentearen gainean gelditzen diren zatiei, ofiolita.
Litosfera kontinentalaren gainean gelditzen direnean, Obdukzio deritzo.
Litosfera ozeanikoaren azpian azpiratzen da.
Gandor termikoak D" geruzatik askatzen den material gainberotuko zutabeak dira.
Gandor litosferaren oinarrira iristen denean, berotu egiten du, eta bere hala, puntu bero bat sortzen da gainazalean.
Subtema
Prozesuan, mantuko tenperatura eta presio altuek bi modutan dute eragina:
Urtze partziala
Errazen urtzen diren mineralak likisotu egiten dira, eta granotoarenaren antzeko konposiszioa duen magma bat osatzen dute.
Deshidratazioa
Azpiratzen diren sedimentuak bustitzen dituen ur gehiena galtzen du plakak.
Nukleoko tenperatura oso altua denez, Lurrak oso gradiente geotermiko nabamena du.
Mantuko konbekzio eragiten dituen prozesuak
Plaka litosferikoen higidura
Basaltozko lurrazalaren birziklapena
Jarduera bolkanikoa
Lurra iraganean arroka urtuzko esfera bat izan zen suposizioan oinarrituz, kalkulatu zuen zenbat denbora behar izan zuen planetak egungo egoerara iristeko behar bezainbat hozteko, eta Lurrak gehienez ere90 milloi urte zituela ondorioztatu zuen.
Baina bere teoria ez zen zuzena, bi prozesuak mtelduegin baitzuten Lurra hozteko prozesua:
Nukleo metalikoaren kristalizazioa.
Elementu erradioaktiboen desintegrazioa.
PLAKA-ERTZ PASIBO
Faila eraldatzaileetan ez denez gero sortzen eta ezdenez gero suntsitzen litosferarik, plaka ertze mota horiek dira.
FAILA ERALDATZAILE
Ozeanoen hondoaren hedadura haustura-eremu bakoitzetik sortzen denez gero, dortsalaren bi zati elkarrengandik bereiz daudenean, faila eremu bat sortzen da tartean, eta ebaki-higidura gertatzen da han.
PLAKA-ERTZ ERAIKITZAILE
Dortsal ozenaikoetan, jarduera bolkanikoak ltosfera ozeaniko berria sortzen du. Hori dela eta, plaka-ertz eraikitaile esaten diegu.
Subdukzio-eremuetan,litosfera ozeanikoa goi- mantuan hondoratu, eta Lurrarengainazaletik desagertzen da. Horregatik, plaka-ertz suntsitzaile ere esaten diegu eremuei.
Subdukzio-prozesua gero eta azkarragoa da.
Plaka ozeaniko bat litosfera azpiko mantuan hondoratzeko przesuari subdukzio esaten diogu, eta plaka ozeaniko baten ertza loditzen ea hozten denean hasten da.
Zazpi plaka nagusi daude
Lurreko litosfera plaka litosferiko izeneko zatietan banatuta dago.
Mantuak
Harry Hess
Ozeanoen hondoaren hedaduraren teoria argitaratu zuen
Bigarren Mundu Gerran dortsal ozeanikoak aurkitu zituzten.
ezaugarriak
Zenbat eta urrunago egon ozeanoetako basaltozko arrokak dortsaletatik, orduan eta antzinakoagoak dira
Zerrenda paleomagnetiko simetrikoak dituzte
Ez daude sedimentuz
Jatorri bolkanikoko goraguneak dira
Froga paleoklimatikoak
(Kontinenteak elkartzen baditugu eta guztien artean pangea osatzen badugu)
Froga geografikoak
(Kontinenteen ertzak elkarri ahokatzen zaizkio)
Froga geologikoak
Adib.: Australian hasten eta Antartikan amaitzen
(Afrikan, Hego Amerkan eta Antartikan)
Kontinenteen jitoaren teoria
Teoria mobilista izan zen
Alfred Wegener
Pangea izendatu zuen kontinente hura
Kanpo-nukleoaren oinarriko eta gainazaleko temperaturaren alde oso handia da, eta hori dela eta, konbekzio-korronte indartsuak sortzen dira kanpo-nukleoaren barnean
Eroale elektriko likido baten higidurak (burdinarenak) sortzen eta iraunarazten du Lurraren eremu magnetikoa.
Lurraren gainazala hotz egoteak eta barnealdea bero egoteak, hau da, gradiente geotermikoak, eragiten ditu konbekzio korronteak
Gutenberg-en etenean, mantuak eta nukeoak elkar ukitzen duten lekuan geruza bat dago, mantuaren eta nukleoaren arteko trantsitzioa eratzen duena.
Konbekzio korronteek D´´ geruza osatzen duten materialak eramaten ditzte beraiekin. Gandor termiko izeneko materialak beroko goranzko korronteak eraman ditzakete, eta beheranzko korronteek beherantz.
Barne-nukleoa
Kanpo-nukleoaren konposizioaren antzekoa,baina presio handian dagoenez egoera solidoan.
Kanpo-nukleoa
Alde batetik dentsoa da (burdinez), eta bestetik, likidoa da (beroa denez gero).
Behe-mantua
Goi-mantua baino dentsoagoa da.
Litosfera azpiko goi-mantua
Zurruna da, eta uhin sismikoak bizkortu egiten dira hor.
Litosfera:
Litosfera ozeanikoa
Lurrazal ozeanikoak (basaltoak) osatzen ditu.
Litosfera kontinentala
Lurrazal kontinentalak (granitoak) osatzen ditu.
Nukleoa:
Burdin eta nikelezkoa
Mantua:
Peridotitazkoa
Lurrazala:
Lurrazal ozeanikoa
Basaltozkoa, eta ozeanoen hondoa eratzen du
Lurrazal kontinentala
Granitozkoa, eta kontinenteak eratzen ditu
