af lydia fernandez 5 år siden
2313
Mere som dette
Harriak esfortzu gehiago jasateko gai ez direnean, hautsi egiten dira.
Hausturak harriak haustea eragiten duten deformazioak dira, eta edozein indar motaren eragines gerta daitezke, adibidez:
Gainera, hausturek askotariko tamaina izaten dute:
Talka-orogenoetan sortzen da, bi plaken artean dauden materialek jasaten duten konpresio handiaren eraginez.
Eremu handiak hartzen dituen zamalkadura sistema bat da
Zamalkaduretan, geruzarik zaharrenak zamalkadura-planoaren gainean daude: geruza berrienak, aldiz, azpian.
Gaineko azpaineko material zaharrenak hondoratutako ezpaineko material berrienen gainean kokatzen dira
Failaren ezpain bat beste ezpain edo blokearen -hondoratuta dagoenaren- gainean lerratzen da
Tolestura ia horizontal baten eta alderantzizko saila baten konbinazioa da
Horstak
Grabenak
URRADURA FAILA
Failaren ezpainak horizontalean higitzen dira
Ebakidura esfortzuen eraginez sortzen dira.
ALDERANTZIZKO FAILA
Faila hauetan failaren ezpain bat bestearen gainean jartzen da.
Konpresio esfortzuek sortzen dituzte.
FAILA ZUZENA
Failaren ezpainak irristatu egiten dira, blokeak urruntzearen ondorioz.
Distentsio-esfortzuen eraginez sortzen dira.
Lurrazaleko harriek etengabe jasaten dituzte hainbat esfortzuak, adibidez:
Harriek hiru deformazio mota izan ditzakete zenbait faktoreen arabera:
,
Denbora luzez konpresio- indar handiak jasatzean harrietan deformazio plastiko hauek gertatzen dira.
*PLANO AXIALAREN POSIZIOAREN ARABERA
Etzana edo errekunbentea
Plano axiala bertikalarekiko ia zuta da
Belaunikatua
Alpeak zuzenak
Plano axialak 45 graduko angelua eratzen du bertikalarekiko
Inklinatua edo makurra
Plano axialak 45 gradu baino gutxiagoko angelua eratzen du bertikalarekiko
Zuzena edo simetrikoa
Bi alpeak simetrikoak
Plano axiala bertikala
SINKLINALAK
Haran itxura edo V forma izaten dutelako identifikatzen dira.
Geruza berriena tolesturaren nukleoan dago, eta gainerakoak haren inguruan, berrienetik zaharrenera
ANTIKLINALAK
Erraz identifikatzen dira, sarritan A itxura izaten baitute.
Geruza zaharrena tolesturaren nukleoan dago, eta gainerakoak haren inguruan, zaharrenetik berrienera.
NUKLEOA
Barrualdean dago.
Tolesturaren erdiko zatia da
TXANGA
Tolestura osatzen duten geruza edo estratu bakoitzean kurbadura handiena duen zatia da.
TXANGA LERROA
Kurbadura handieneko puntuak lotzen dituen irudizko lerroa da.
ALPEAK
Tolesturaren bi alboetako zatiak dira, eta txangaren bi aldeetan daude
PLANO AXIALA
Txanga-lerro guztiak barnean hartzen ditu.
Tolestura bi zatitan banatu eta alde bakoitzean alpe bat uzten duen irudizko planoa da
Jasaten dituzten esfortzuak -dela konpresiokoak dela distentsiokoak- , handiagoak direnean harriek modu elastikoan zein plastikoan deformatzeko duten gaitasuna baino. Kasu horietan harriak hautsi egiten dira
Material zurrunetan gertatzen dira
Atzeraezinezko deformazioak dira
Atzeraezinezko deformazioak dira, harriak milioika urtean zehar konpresio-indar handien mende egotearen ondorioz gertatuak
Lurrikarek mota honetako deformazioak eragiten dituzte harrietan, uhin sismikoen eraginez bibratzen dutenean
Ez dira behin betiko deformazioak, indarra gelditzen denean materialak hasieran zuen forma hartzen baitu
Magma-lumek litosfera zulatzen dutenean, plaken barnean kokatzen dira eta hainbat fenomeno sortzen dira.
Adiibidez: Afrikako ekialdeko Rift Haran Handia
Gune beroak riftak eratu -- kontinente bat hausten has
Bi zatien artean litosfera ozeaniko berri bat sortzen hasten da, eta itsasoko urek harana betetzen dute eta dortsal berri bat eratzen da.
Gandor termiko batetik datorren beroa litosfera kontinentala hausten hasten da, eta rifta eratzen da
Adibidez: Kanariak
Sumendi horiek plakarekin batera mugitzen dira, eta ez-aktibo bihurtzen dira urrundu ahala
Gainean dagoen plaka mugitzen den neurrian, gune beroak ihesbide berriak zulatzen ditu, eta sumendiak sortzen dira
Gune beroa beti leku berean dago
Zenbat eta urrunago --> orduan eta zaharrago
Magma pilaketaren eraginez sumendia ur azalera ateratzen da, eta jatorri bolkanikoko uharteak eratzen dira.
Magma-luma batek gune bero bat sortzen du, eta horren ondorioz urpeko sumendi bat eratzen da
ERTZ: Plakek elkar ukitzen duten tokiak.
Adibidez, San Andres faila
Bi plaka horizontzlean eta kontrako noranzkoan higitzen direnean, eremua urratu eta faila eraldatzaileak eratzen dira.
Ez da gainazalik sortzen, ez eta suntsitzen ere.
Ertz kontserbadoreak edo pasiboak.
Faila eraldatzaileak
EZAUGARRIAK
Konbekzio-korronteen indar edo esfortzuarekin hausturaren bi aldeak aldendu egiten dira eta horrek magma basaltikoa etengabe kanporatzea errazten du. Hausturaren erdiko sakonuneari rift deritzo.
Gainazal ozeaniko berriak sorrarazten du. Geruza hori mantuaren kanpoaldeko itsatsita gelditzen da, eta litosfera fin bat eratzen du.
- Milaka kilometroko haustura eremuak dira, eta matuko materialak gainazalera ateratzen dira bertatik. - Milioika urtean zehar eboluzionatuz, dortsal ozeanikoak edo urpeko medikateak sortzen dira.
Litosfera ozeanikoa sortzen da.
Dortsal ozeanikoak
EZAUGARRIAK:
Kontinenteen talkaren ondoriozkoak
Orogenoak igoera isostatikoa izaten du, litosferari mantuak egiten dion bultzadaren eraginez.
Mendikate bat edo talka-orogeno bat sortzen da, adibidez, Himalaia, Pirinioak, Medikate Betikoak.
Litosfera kontinentala loditu egiten da, eta lodiera bikoiztera irits daiteke.
Subdukzio-eremuak
Metamorfismoa eta eraldaketak gertatzen dira, presioa eta temperatua handitu egiten direlako.
Magmatismoa sortzen da, hondoratzen den plakako basaltoa urtu egiten delako.
Jarduera sismiko eta bolkaniko handia sortzen da.
Litosfera ozeanikoa suntsitzen da.
Subdukzio eremuak
Kontinenteek talka egiten dute.
Medikateak eta mendiak
Tuzo Wilsonek plaka kontzeptua soru zuen.
Plaka mistoak
Litosfera kontinentalez nahiz ozeanikoz osatuta.
Plaka ozeanikoak
Litosfera ozeanikoz soilik osatuta.
Prozesu geologikoen teoria osoa garatu zen; plaken tektonikaren teoria, hain zuzen.
HARRY HESS (1962)
Ozeano-hondoen hedapena dortsaletan gertatzen da; izan ere, jarduera bolkanikoak eta hondoa pixkanaka aldatzeak lurrazal ozeaniko berriak sortzen du.
*GERO ETA HURRUNAGO, ORDUAN ETA ZAHARRAGO
Ozeanoaren azterketa ugari egin ziren sonar teknologiaren garapenari esker. Gainera, garai hartan, harrien hondar-magnetismoan eta erradiaktibitatean oinarrituta metodo berri batzuk prestatu ziren.
Froga paleontologikoak:
Antzeko animalia eta landareen fosilak aurkitu dira zenbait kontineteetan. Aurkikuntza horretan azalpen bakarra da kontinente horiek elkartuta egon izana iraganean.
Froga paleoklimatikoak:
Duela 300 milioi urte gertatutako glaziazio batek utzitako arrastoak dira adibideetako bat.
Froga geografikoak:
Kontinenteak puzzle baten moduan ahokatzen dira.
Duela 300 milioi urte kontinente guztiak kontinente-masa bakar batean bat eginda zueden, Pangea deiturikoa.
Alfred Wegenerrek kontinenteen jitoaren hipotesia planteatu zuen.
"P" eta "S" uhinek lurraren barnealdean duten portaeran oinarrituta, sismologiak barnealde horren bi eredu edo irudikapen egiten ditu:
Eredu estatiko edo geokimiko izenekoa geruzen konposizioan oinarritzen da.
Lurraren barne-egitura azaltzeko eredu geodinamikoak oinarritzat hartzen du zer egoera fisikotan (plastikotasuna, zurruntasuna eta dentsitatea) dauden geruzak eta zer propietate mekaniko dituzten, beren presio eta tenperaturei erantzuteko.
