PLANETA BIZIA

Mehr dazu

SISTEM PENCERNAAN

von Maudi FZ

B I O K I M I A

von Rta rhayu

Key

von Elenda Yudha

Nutrisi Hewan

von Febri laksmana Aliyanto

6.- LANDAREEN UGALKETA

6. Sexu bidezko ugalketa

Landareen ugaltzen organoak LOREETAN daude, bertan GAMETO EMEA eta GAMETO ARRA, sortu eta elkartzen dira. Honen ostean loreek HAZIAK eratzen dituzte.

LOREAK

LOREZILA

• Atal arra da.
• Polen aleak sortzen dituzte (ugaltze zelula arrak dituzten aleak).

PISTILOA

• Atal emea da.
• Obuluak edo gameto emeak sortzen ditu.

6.1. Sexu gabeko ugalketa

Landarearen zati bat, landare nagusitik banantzen da. Garatu eta landare berriak sortzeko:

1.- ESTOLOI bidez. Landarearen zati bat, landaretik banandu eta garatu ahal izateko lurzoru bila mugitzen da (marrubiak, gelako landarea,...)

2.- ERRABOILAK eta TUBERKULUAK. Neguan ihartu arren, udaberriak landatuz gero, landare berriak sortzen dira (tipula, patata...)

3.- ESPORAK. Lurzoru hezean erortzean, berriak sortzen dira (goroldioa, iratzeak, gogoratu perretxikoen esperimentua)

5.- LANDAREEN ERLAZIOA

Landareek, EZ DUTE zentzumen organorik, ETA EZ DIRA, mugitzen. Baina... ERLAZIONATZEN DIRA. Nola?

1- Urtaro bakoitzera moldatzen dira (udaberriak loratu, hostoak erori,...)

2- Argirantz zuzentzen dira.

3- Landaren batzuk, ikutuz gero, mugitu egiten dira (adb. Mimosak, haragijaleak,...)

4.- LANDAREEN NUTRIZIOA

Landareek nutrizio autotrofoa dute. Nola?

1.- Substantziak hartuz

2.- Mantenugaiak fabrikatuz

3.- Zelula guztietara banatuz

4.- Arnasa hartuz

5.- Hondakinak kanporatuz

4.3.-HONDAKINAK KANPORATZEA

4.2.-ZERGATIK ARNASTEN DUTE?

Oxigenoa etenik gabe arnastu... AIRETIK edo URETIK

ZERTARAKO? Mantenugaiak erabiltzeko!

4.1.-MANTENUGAIAK FABRIKATZEN

Nola?

1.-Ingurutik substantziak hartuz

2.-Fotosintesiaren bidez eraldatuz.

Fotosintesia

Hondakina: OXIGENOA

Prozesua

Izerdi gordina (ura + gatz mineralak)

Eguzki energia

Non gertatzen da?

Atal berdeetako zeluletan/Hostoetan

Zergatik hor?

Klorofila dutelako (eguzki energia harrapatzeko substantzia)

Zer da?

Fotosintesia:

Landareek mantenugaiak fabrikatzen dituzte Nola?

1.-Xurgaturiko substantziak

2.-Eguzki-argiaren energia erabiliz.

Substantziak xurgatu

Zer eratzen da?

Izerdi gordina/landugabea

Hodi eroaleen bidez, hostoetaraino doa

Zer?

Karbono dioxidoa

Estomen bidez

Gatz mineralak

Nola?

Ile xurgatzaileen bidez

Ura

SALBUESPENAK

Goroldioa eta antzeko landareak:

• Ehunak bai, baina organorik ez dute (ez sustrai, ez zurtoin, ez hosto)

3.-ORGANOAK/ATALAK

4.- HODI EROALEAK

Landare guztitik barrena URA eta SUBSTANTZIAK

Kanalak dira.

2.- ZURTOINA

Landarea, lurretik kanpora, eusten duena.

Motak:

• Adarkatua
• Adarkatu gabea
• Mehea, berdea eta malgua
• Sendoa eta zurkara : ENBORRA

1.- SUSTRAIAK

• Landarea, lurrean sartuta, eusten duena.
• Itxura desberdinekoak daude.
• Adarkatuak daude.
• ILE XURGATZAILEAK ateratzen dira muturretatik (URA eta GATZ MINERALAK hartzeko)

LANDAREAK

1.- DEFINITZEKO EZAUGARRIAK

Elikadura autotrofoa

Ehundunak (tela modukoak)

Ehunak beharrezkoak dira organoak/atalak osatzeko:

• Sustraiak
• Zurtoinak
• Hostoak

Zelulaanizdunak (zelula askoz)

2.-EZAUGARRI OROKORRAK

Kolore berdeko zatiak dituzte

Lurrean finkatuak daude

Gehienak lehorrekoak dira

Mantenugaia bihurtu (karbono-hidrato)

Urarekin nahasita... IZERDI LANDUA eratzen da.

Hodi eroaleen bidez, landaren osora zabaltzen da.

3.- HOSTOAK

• Nerbiazioak dituzte.
• Zurtoina, hostoarekin PEZIOLOAK lotzen du.
• Bi alde dituzte:
• Goikoa: Kolore berde distiratsukoa.
• Behekoa: Kolore berde distiratsua.

ESTOMAK dituzte (poroak): landarea kanpoarekin harremantzeko.

PLANETA BIZIA

Lurreko klima nagusiak

Lau klima edo inguru nagusi ditugu. ONDORIOZ, inguru horiek ekosistema bereziak dituzte (espezie ezberdinek, tenperatura, ur eta argi kantitate ezberdinak behar baitituzte bizitzeko).

1- POLOETAKO KLIMA

+ Tenperatura oso baxua

+ Apenas ur likidorik

+ Ez dago landaretzarik

+ Ekuatorera hurbilduz gero, tenperaturak gora egiten du, ura dago eta beraz, pixkana landaretza dago.

2- INGURU EPELETAKO KLIMA

+ Basoak dira nagusi.

+Urtaroen arabera aldaketa handia dago.

3- TROPIKOETAKO KLIMA

+ Larre belarkarak daude.

+Inguru tropikal batzuetan oihanak ere badaude

4- EKUATORETAKO KLIMA

+ Oihana da nagusi.

+ Etengabeko euria da nagusi (eta hori onartzen duten zuhaitzak)

+Munduko biodibertsitate handiena hemen dago (toki txikian, espezie ugari elkartzen dira)

EKOSISTEMA

EKOSISTEMA MOTAK ETA HANGO BIZTANLEAK

1- Mota askotariko ekosistemak ditugu.

2- Ekosistema bakoitzean, besteetan ez dauden ezaugarriake ta izaki bizidunak daude.

Hiria

Gizakiak sortutako EKOSISTEMA ARTIFIZIAL bat da.

Izaki bizidun asko moldatu da hiriko bizimodura.

Barruan: arratoiak, enarak, sorbeltzak,...

Kanpoaldean: basurdea, azeria...

Itsasertza

EKOSISTEMA MIXTOA DA.

Itsasoa eta kostaldea daude.

Lehorrekoa eta uretakoa batera.

Animaliak: moluskuak, krustazeoak, arrainak, itsasoko hegaztiak, algak, ekinodermoak...

2-Itsasoa

1-Kostaldea

3-Urmaelak

1- Lurreko sakonunean (naturala edo artifiziala), agertzen diren ura gordetzeko toki txikiak.

Zer dago bertan? Landareak, uretako animaliak (arrainak), hegazti eta ugaztunak.

2-Basoa

1- Zuhaitzak eta zuhaixkak izaten dira nagusi.

Inguru lehorretan eta goi mendietan...

Animaliak: otsoa, hartza, oreina, basurdea, arranoa, hontza,...

Hosto iraunkorrekoak

Goiko aldean: pinuak eta izeiak

Beheko aldean: arteak eta artelatzak

Inguru hezeetan...

Hosto erorkorreko zuhaitzak: haritzak, pagoak,...

1-Larreak eta estepak

1- Landare belarkarak nagusi dituzten eremu lauak

2- Zertarako sortzen ditu gizakiak?

• Abereei janaria emateko
• Zerealak landatzeko

Animaliak: basoiloa, arranokumea, eperra, erbia, lursagua,...

Estepak

Inguru lehorretan

Larreak

Inguru hezeak

ZERK OSATZEN DUTE EKOSISTEMA BAT?

3- Beraiek eta inguruaren arteko harremanek (jan eta ugaldu egiten dira)

Jakin beharreko hiztegia:

• ESPEZIEA: beren artean harremanak/ugal daitezkeen izaki bizidunak dira (adb. txakur espeziea, katuak,..)
• POPULAZIOA: Ekosistema batean dauden, espezie bereko izaki kantitatea (adb. zenbat txakur, zenbat katu,...)
• KOMUNITATEA: Ekosistema berdin bateko populazio guztiak (adb. txakurrak, katuak, gizakiak,... denak elkarturik)
• OSAGAI BIZIA: Ekosistema batean bizi diren izaki bizidun guztiak
• OSAGAI BIZIGABEA: Ekosistemako inguru fisikoak/tokiak osatzen du.

2- Bizileku duten inguru fisikoak (tokia)

1- Izaki bizidun eta bizigabeek

BIOSFERA/LURREKO BIZITZA

BIZITZARAKO BEHARREZKO BALDITZAK

ARRAZOIAK

1- Eguzkitik dagoen distantziagatik

2- Ur likidoa dagoelako

3- Atmosfera berezi bat duelako

ZEREZ OSATUA DAGO?

Bizileku duten inguru fisikoaz

Planetako izaki bizidun guztiez

Lurreko ekosistema guztiez

DEFINIZIOA/ZER DA?

Lurreko azalean barrena, hidrosferan barrena eta atmosferaren zatian barrena, zabaltzen den geruza txiki bat da.

SARRERA

1- Amazonas ibaia da planetako ekosistema handiena. Lurraren berotze orokorrean oso garrantzitsua da.

Planetako birika da eta GAIXORIK dago:

- Nekazaritzako lurrak lortzeko

- Legez kontra soiltzen dituztelako

2- Espezie guztien beharrak asetzeko = eskura dauden baliabideetaz jabetzen dira.

3- EKOSISTEMA (planetan ekosistema asko daude) eta BIODIBERTSITATEA:

Gizakion zaintzaren araberakoa izango da etorkizuna eta mantentzeko IZAKI BIZIDUNEN FUNTZIOA ezinbestekoa izango da.