por jone alonso hace 7 años
839
Foru-baimena: Euskaldunek XIX. mendera arte erabilitako eskubidea. Eskubide horren arabera, salbuetsita zeuden Gaztelako Koroak Erdi Aroan ezarritako zerga gehienak ordaintzetik, Monarkia Hispanikoak ezarritako zerga gehienak ordaintzetik baita ere.
Aduana-eskubideak: Askatasun handia zegoen produktuen sarrera eta irteeretarako eta ez zen aduana-eskubiderik ordaindu behar zenbait produkturengatik (gatzarengatik);
Soldadutza: Biztanleek nork bere lurraldearen defentsa militarrean soilik parte hartzeko betebeharra zuten; beraz, soldadu jasotzearen truke.
Kaparetasuna: Euskal lurraldeetan jaiotako biztanleei kaparetasuna aitortu eta nobletzat hartu. Pribilegiodunen estamentukoak ziren eta ez zuten Monarkia Hispanikoak ezarritako zergak ordaindu beharrik.
Indiarrek lurra lantzen zuten ordainetan; baina, indiarrek gehiegikeriak eta tratu txarrak jasan zituzten eta enkomienda morrontza mota bat baino ez zen izan.
Enkomenderoa indiarrak babestera behartuta, horiei fede kristauaren araberako hezibidea ematera ere;
Sorta horien barne zeuden lur horretan bizi ziren indiarrak.
Espainiarrak arraza-irizpideen arabera antolatu zuten gizarte koloniala
Esklabo beltzak, Afrikatik eraman zituzten lan gogorrenak egiteko, gaixotasunen eta gerren ondorioz indiar biztanleria asko gutxitu zen eskualdeetan.
Indiarrak ziren esklabulanak egiten zituztenak, nekazaritza eta abeltzaintza lanak. Kolonizatzaileekiko morrontzapean bizi.
Mestizoak, espainiar baten eta indiar baten seme-alabak, erdibideko mailakoak
Espainiarrak eta horien ondorengoak (Kreole), goi mailakoak.
Amerikako hiri garrantzitsuenetan audientziak ezarri, legeak aplikatu eta justizia banatzeaz arduratzeko.
Gobernaritzak, korrejidoretzatan zatituta.
Gobernaritza edo kapitaintzetan banatuta, gobernadore baten menpeko lurrak zirenak.
Lurraldearen administrazioa 2 erregeorderritan antolatu: Espainia berrikoa eta Perukoa, horien buru erregeorde bat erregea ordezkatzen zuena.
Indietako kontseilua sortu, Amerikako lurraldeen gobernuaz aholkuak jasotzeko. 1542an, lege berriak aldarrikatu (Amerikako lurrak berrantolatu eta indiarrei eman beharreko tratua arautu).
Errege-erregina Katolikoek Gaztelako koroari erantsi zizkioten Amerikan konkistatutako lurrak eta Gaztelako legeak aplikatu zizkieten (Indietako legeak).
Inflazioa: Bat-bateko diru gorakada.
Trashumantea: Gaztelako artaldeak gora eta behera egiten zuten (urtean 2 horrelako"trasladu").
Cañadas: Errepide batzuk.
Mesta: Artzai taldea.
Ardi Merinoa oso garrantzitsua bere artileagatik.
Politika inperialaren kostuak Espainiako ekonomia agortu. Gaztelako aberastasuna beste lur batzuetara desbideratu etenik gabeko gerrak ordaintzeko (Flandriara eta Italiara).
Gaztelako ekonomia indarra galtzen joan zen (prezioen gorakada eta zerga altuengatik)
Artisautza gora egin euskal siderurgia eta Gaztelako oihalgintzei esker. Baina goraldi nabarmenena merkataritzarena izan zen (inperio kolonialarekin zuten merkataritza monopolioagatik eta Amerikatik iristen ziren metal preziatuengatik. Sevilla eta Bilbo.
Abeltsaintza trashumanteak ez zuen indarrik galdu artile-esportazioei esker (Errege-erregina Katolikoen garaian Mestari eman zitzaizkion pribilejioei esker).
XVI. mendearen hasieran, Gaztela zen monarkia hispanikoaren sostengu ekonomiko nagusia.
Lurralde batzuetako erakundeek zaintzen zuten erregeak haien berezko legerik ez urratzea (Aragoiko Justizia Gorenak).
Kantzelergo eta auzitegiak zeuden (erregearen izenean irizpena ematen zuten justizia auzitegi gorenak ziren).
lurralde bakoitzeko erregeorde/gobernadore bat (erregearen ordezkari, haren izenean gobernatzen zuten).
Kontseiluak
Estatu kontseiluaren erabakiak inperioan balio zuten bakarrak
Gaikako kontseiluak zenbait gai ezpezifikoz arduratu
Erregeak kontseiluen aholkua zuen.. Lurralde-kontseiluak lurralde bateko kontuez arduratzen ziren.
Lurralde bakoitzean gorteetan onartu behar ziren errege erabakiak (zerga berri bat sortu/lege berri bat atera).
Espainiar Inperioak lege eta erakundeak zituzten hainbat lurraldez osatuta zegoen arren, lokarri bat zuten lurralde guztiek (Errege bera).
Karlos I.ak eta Filipe II.ak zentralizazioa indartu
Aurkari nagusi zuten Frantziaren aurrean beren estatusa indartzeko.
Fernandok Nafarroako Erresuma konkistatu 1512 (Elisabet hilik zegoela).
Kristobal Kolon Amerika aurkitzera eraman zuen espedizioa finantzatu: azken horrek eman zion hasiera Amerikako lurren konkistari.
Melilla, Oran eta Afrika iparraldeko beste leku batzuk ere konkistatu.
Penintsulako azken lurralde musulmana: Gaztelako Koroaren barnean geratu.
Ogasuna berrantolatu diru-sarrerak handitzeko
Kontseiluak sortu monarkei gobernu-lanetan aholkuak emateko.
Korrejidoreak izendatu beren politika udalerrietan aplikatzeko.
Kantzilertzak indartu.
Armada profesionala eta iraunkorra sortu.
Ermandade santua sortu Gaztelan: landa-eremuetan bidelapurretari aurre egiteko polizia.
Amerikako herrien arteko liskarrak
Indigenen antzinako sinesmenek
Espainiako armen nagusitasuna
Espedizio hauek pertsona pribatuek zuzentzen zituzten, erregearengandik konkista-kapitulazioa jaso ondoren: erregearen baimena armada bat errekrutatzekon eta lurralde jakin bat konkistatzeko. Gastuak konkistatzaileak ordaintzen zituen.
Elisabet I,ak Herbehereetakoerreboltei lagundu izanak eragin zuen Filipe II.ak Itsas Armada Garaitezina Ingalaterraren kontra bidaltzea. Armada hau Potugaldik abiatu eta 1588an garaitu.
Flandriaren kontrako gerrak merkataritza kaltetu zuen; Itsaso Baltikoarekin, Flandriarekin eta Ingalaterrarekin liskarrak ere ekarri.
Gilen I.a Orange-Nassaukoa buru zutela, iparraldeko probintziek independentzia aldarrikatu eta Probintzia Batuak izena hartu. Erregeak erabaki hori ez zuen onartu, beraz, 80 urte iraun zituen gerra luze eta garestia hasi zen, Espainiak ez zuen lurralde horren independentzia onartu.
Protestanteen kontrako Filipe II.aren erlijio-politiken intolerantziak, zerga altuekin batera errebolta handia eragin 1566an.
Kalbinismoa Herbeheretan barna zabaldu.
Katolikoen alde egin zuen Frantziako erlijio-gerretan.
Filipe II.ak uste zuen monarkia hispanikoa zela protestantismoaren hedapenaren kontra katolizismoaren defendatzaile handia..
1547ko Muhlbergeko guduan arrakasta handia baina Augsburgoko Aitorpenean erlijio-askatasuna aldarrikatu.
Inperio Santuan hainbat printze alemaniar batu ziren Erreforma protestantera eta Karlos I.ak horien kontra borrokatu katolizismoa defendatzeko.
Espainiak (Filipe II.ak) Veneziak eta aita santuak ituna sinatu. Horri esker Turkoak garaitu 1571ko Lepantoko Guduan.
Karlos I.ak Tunisia konkistatu zuen.
Turkoen aliatu ziren pirata berbereen sarraldiek merkataritza zailtzen zuten mediterraneoan.
Turkia Alemaniako zenbait lur konkistatzen saiatu. 1529an Viena setiatu.
Saint-Quentingo Guduan garaitu eta Cateau-Cambrésisko Itunak sinatzera behartu: sinatutako bake horri esker, Frantziak Espainiarentzat mehatxu izateari utzi.
Paviako gudua gertatu
Karlos I.a Frantziako Frantzisko I.aren kontrako gerran aritu zen erreinaldi osoan, Italiaren jabetzagatik.
Frantzia izan zen XVI. mendeko monarkia hispanikoaren arerio nagusia.
Filipe II.ak hainbat bankarrot egin: zorren ordainketak eten eta zor horiei aurre egin ezin zelako.
Monarkek zergak igo, batez ere Gaztelan. Diru-sarrera horiek ez ziren nahikoak gastuei aurre egiteko eta zorpetu egin ziren.
Espainiak Amerikatik iritsitako urre eta zilar asko jaso.
Inperioa mantentzea gastu handia zen.
Granadako moriskoen altxamenduari aurre egin. Moriskoen matxinada izugarri zapaldu zuten, 100.000 pertsona deportatu eta barreiatu zitiuzten Gaztelan barnan.
Inkisizioaren papera indartu
Filipe II.a katolizismoaren defendatzaile handia izan zen islamaren eta Erreforma protestantearen kontra.
Filipe II.aren saio zentralizatzaileek kontrakotasun gogorra jaso zuten monarkia osatzen zuten erreinu batzuetatik (Aragoiko errebolta).
Filipe II.aren inperioa garaiko boteretsuena izatera pasatu. Erregeak Madrildik gobernatu.
Filipe II.ak Portugalgo Erresuma eta erresuma horrek Afrika, Asia eta Brasilen zituen jabetzak erantsi 1580an aitagandik oinordetzan jasotako lurrei. Urte berean Portugalgo erregea hil zen ordekorik gabe eta Filipe II.ak tronua hartu zuen Portugalgo infanta baten semea zelako.
1556an Karlos I.ak koroari uko egin eta haren jabetzak banatu
Gainerako jabetzak bere seme Filiperi.
Enperadore titulua eta Austriako lurrak anaia Fernandori
Erreboltek porrot egin zuten arren, Karlos I.ak gobernatzeko era aldatu.
Karlos I.ak nobleak babestu eta matxinatuak garaitu.
Ia aldi berean Valentzian eta Mallorcan Germaniak piztu ziren (Nobleziaren kontrako herri-erreboltak izan ziren).
Karlosek komuneroak garaitu zituen goi-nobleziaren laguntzaz.
Alemaniara joan zenean, Komuneroen Matxinada (1520) piztu:gazteluek beren ondoeza adierazi zuten matxinada horren bidez.
1520an Alemanian enperadore izendatu (Karlos V).
1519an hil zen erregearen aitona, Maximiliano Austriakoa enperadorea.
Flandiar kontseilariak jarri gobernu-karguetan 1517, Espainiara iritsi zenean.
Karlos I.a Flandesen jaio eta hezi.
ERRUSIA. Ivan III.a Handiak herrialdea hartu eta printzerria handitu. Geroago, Ivan IV.A iZUGARRIAK.
PORTUGAL. Joan II.ak errege-boterearen menpe jarri zuen aristokrazia.
ESPAINIA. Errege-erregina katolikoek Aragoiko eta Gaztelako Koroak batera gobernatu.
INGALATERRA. Tudor etxeko Henrike VIII.ak errege-boterea indartu eta eliza anglikanoa sortu.
FRANTZIA. Frantzisko I.a erregearen agintaritzapean, Frantzia potentzia handi izatera heldu.
Diplomazia-lanei ekin.
Zergak igo.
Batzar ordezkatzaileen jarduera mugatu.
Errege-armada iraunkorrak eratu.
Administrazio zentralizatua sortu.
