Nutrizioan aritzen diren aparatuak

Plus de détails

GORPUTZA

par Pedro Arnedo

SISTEMA ETA APARATUAK

par Noa Carneros Regueiro

Mindomo Bio-Geo

par Iñigo Grandes

ORGANOAK APARATUAK ETA SISTEMAK

par MATTEO TREZZI LARRAURI

Digestio-aparatua: anatomia eta fisiologia.

Digestio-aparatuak elikagaiak eraldatu eta mantenugaiak sortzen ditu, zelulek xurga eta erabil ditzaten. Halaber, digeritu gabeko hondakinak kanporatu egiten ditu. Digestio-aparatuak bi elementu desberdin ditu:

Digestio-guruinak elikagaiak deskonposatzeko zenbait substantzia jariatzen dute.

Azaldutako listu guruinak, gibela eta pankrea dira. Elikagaiak ez dira organo hauen barnetik pasatzen. Organoek isurtzen dituzte beren jariakinak digestio-hodira.

Digestio hodia Ahotik uzkiraino doan hodia da. Bidean, atal bakoitzak funtzio desberdinak ditu. 10-12 bat metrotako luzerako hodia da. Ahotik uzkiraino luzatzen da. Hona hemen hodia osatzen duten atalak:

Heste lodia Xurgatu gabeko substantziak heste lodirantz pasatzen dira, hestearen mugimendu peristaltikoen bidez. Hiru zati ditu: hesteitsua, kolona eta ondestea:

Kolona 1,5 m-tako hodi honek hiru zati ditu: goranzko, zeharkako eta beheranzko kolona. Prozesu garrantzitsuak burutzen ditu:

Kolonean ez dago digestiorik. Digestio-aparatuaren amaierako irekidura da. Gure borondateak erabakitzen du noiz kanporatu gorotzak, uzki-esfinterra zabalduz.

Bakteria sinbionteak bizi dira kolonean. Beren elikadurarako guk xurgatu gabeko zenbait hondar aprobetxatzen dituzte. Guretzat zenbait bitamina sortzen dituzte. Beren nutrizioan heste-gasak sortzen dituzte.

Ia ur guztia eta gatz mineralak zurgatzen ditu odolerantz. Horrela, digestioaren hondarrak gero eta solidoago bihurtzen dira, gorotzak osatuz.

Hesteitsua ileonarekin dago komunikaturik. Hesteitsutik apendize bermiforme izeneko organoa irteten da. Itxuraz, ez du inolako harremanik digestioarekin.

Heste meharra Hiru atal ditu: duodenoa, jejunoa eta ileona. 8 m-tako luzera eduki dezake. Duodenoan amaitzen da digestio kimikoa, eta mantenugaien xurgapena gertatzen da.

Ileona Heste meharraren azken zatitxoa da. Hemen bukatzen da xurgapena. Balbula ileozekalaren bidez dago heste lodiari loturik.

Jejunoa Mantenugaiak odolerantz xurgatzen ditu. Bere paretak oso tolestuta daude, heste-biloak osatuz. Biloen barruan odol- hodiak daude: hauek digeritutako substantziak (mantenugaiak jaso eta gorputzeko zelula guztietara eramaten dituzte.

Duodenoa pilorotik datorren kimoa jasotzen du, digestio kimikoa amaitzeko. Prozesu honetan organo batzuk hartzen dute parte:

Heste-urina Duodenoak sorturikoa da, urin pankreatikoarekin batera lan egiten duena. Ekintza kimiko honi esker, kimoa kilo izeneko ahi bihurtzen da.

Pankrea urin pankreatikoa sortzen du, entzimaz beterik; entzimek kimoaren deskonposaketa kimikoa amaitzen dute, mantenugaiak sortuz: monosakaridoak, aminoazidoak, ura, bitaminak…

Gibela Behazuna sortzen du, gantzak emultsionatzeko, hau da, zati txikiago askotan deskonposatzeko. Behin sortuz gero, behazuna gibeletik behazun-xixkuraino doa, non gorderik egongo den erabilia izan arte.

Urdaila “J” itxurako poltsa bat da. Bere sarrerak kardia izena du, eta etengabe egoten da zabalik. Bere irteera piloro izenaz ezagutzen da. Urdailan bi ekintza garrantzitsu gertatzen dira:

Ekintza kimikoa urdailaren paretek urin gastrikoa jariatzen dute; honek bi osagai nagusi ditu:

Pepsina proteinak hasten da deskonposatzen, zati txikiagoak sortuz. Urdailean gertatutako ekintzari esker, elikadura- boloa kimo izeneko ahi erdi likido bihurtzen da. Piloroan zehar, pixkanaka pixkanaka, heste meharrera igaroko da.

Azido klorhidrikoa substantzia bakterizida izateaz gain, kimikoki eragiten dio elikadura- boloari.

Ekintza mekanikoa Elikadura-boloak 3-4 ordu ematen ditu irabiaketan, birrintzen jarraitzeko. Digestio mekanikoa urdailean amaitzen da.

Hestegorria Faringetik urdaileraino doan hodia da. Mugimendu peristaltikoen bitartez, elikadura-boloa faringetik urdailerantz mugitzen ditu eta ez alderantziz.

Faringea Ahoaren eta hestegorriaren artean dago. Epigloti izeneko balbula dauka. Bere funtzioa ezinbestekoa da: irensketan arnas- aparaturanzko pasabidea ixten du, elikadura-boloa trakean sar ez dadin.

Ahoa Elikagiak hodian sartzeko barrunbea da. Zenbait organoz dago osaturik

Mihia elikagaiak listuaz nahasten ditu, alde batetik bestera eramaten, hortzek beren lana egin dezaten. Gainera, elikagaiak faringerantz bultzatu, soinuak artikulatu eta dastamen organoa da. Elikagaiek, listuaz nahasturik eta guztiz xehekaturik, elikadura-boloa osatzen dute.

Hortzak Elikagaiak mastekatzeko erabiltzen ditugu. Gizakiak bere bizitzan bi hortzeria izaten ditu: esne-hortzeria (20 hortz) eta behin-betiko hortzeria (32 hortz). Azken honetan lau hortz mota desberdintzen dira:

o Ebakortzak: elikagaia ebakitzen dute. 8 dira. o Letaginak: urratu egiten dute elikagaia. 4 dira. o Aurreko eta atzeko haginak. 8 eta 12 dira, hurrenez hurren. Elikagaiak txikitu eta xehatu egiten dituzte. Hortzaren atal nagusiak honako hauek dira: esmaltea (gorputzak sortzen duen materialik gogorrena da; kanpoko atala da, kolore zuria duena), dentina edo bolia, hortz-mamia (bere barruan odol hodiak eta nerbioak daude) eta zementua.

Listu guruinak Listua jariatzen dute. Listua elikagaiekin nahasten da, birrinketa errezagoa izan dadin. Bere konposizioan lisozima eta muzina aurki daitezke. Lisozima substantzia bakterizida da; muzinaren ekintzari esker karbohidratoen deskonposaketa kimikoa hasten da, disakarido bihurtuz.

Digestio-funtzioak

Digestio-funtzioei esker elikagaiak, digestio-hodian zehar pasatzean, eraldatu egiten dira, mantenugaiak eratzen. Hala, zeluletara eramaten dira mantenugaiak, haiek erabil ditzaten. Digestio-funtzioek lau prozesu hauek hartzen dituzte

4: Egestioa Digeritu gabeko substantziak edo elikagaien substantzia ez- baliagarriak kanporatzean datza.

3: Xurgapena Digestioan lorturiko mantenugaiek digestio- hodiaren pareta zeharkatzen dute; hala, gorputzeko atal guztietara iritsiko dira odol-hodien bitartez.

2: Digestioa Elikagaiak eraldatu eta mantenugai bihurtzen dira, zelulek erabili ahal izateko. Bi digestio mota daude:

Digestio kimikoa: elikagaiek zenbait substantzien eraso kimikoa jasaten dute, substantzia bakunago (mantenugai) bihurtuz. Ahoan, urdailean eta heste meharrean gertatzen da.

Digestio mekanikoa: elikagaiak moztu, txikitu eta nahasi egiten dira. Batik bat ahoan (hortzak, mihia) eta urdailean (irabiaketa) gertatzen da ekintza mekanikoa.

1: Ahoratzea Ahotik sartzen dira elikagaiak digestio-hodira. Ahoan hortzek zehekatu egiten dituzte listuaz nahastutako elikagaiak.

Iraitz aparatua

Odolak garraiatzen dituen hondakinak jaso eta kanporatzen ditu.

Zirkulazio aparatua

- Zeluletara oxigenoa eta substantzia baliagarriak (mantenugaiak) eramaten ditu. - Zelulek sortutako karbono dioxidoa eta hondakinak iraitz-aparaturaino garraiatzen ditu.