BIZI FUNTZIOAK
BIZITZAREN JATORRIA
Zer da bizitza?
Biziaren jatorriari buruz jarduteko bizia bera zer den definitu behar da aurretik. Biologiaren hastapenetan galdera hori sarritan azaltzen da, eta biologo guztiak ez dira bat etortzen erantzuterakoan. Bizia izaki bizidunen ezaugarri esklusiboa denez, errazagoa da izaki bizidunen propietateak aipatzea bizia bera definitzea baino.
ZELULEN SAILKAPENA
EUKARIOTOAK
Bizidun zelulanitzetan, zelulak ehunetan elkartzen dira, ehunak organoetan, eta abar. Antolaketa horretan zelulak espezializatu egiten dira bete behar dituzten funtzio zehatzak ahalik eta hoberen betetzeko.
Protistoek, onddoek, landareek eta animaliek dituzte. Guztien oinarrizko egitura komun bat eduki arren, desberdintasunak daude erreinu desberdinetako zelula eukariotoen artean.
ANIMALIAK
Eukariotoak,Heterotrofoak, zelulanitza eta ez dute zelula parekoa. Ehunak eta organoak dituzte, zentzumenak dituzte eta lekuz aldatzen dute.
ORNOGABEAK
Ornogabeek berriz, bizkarrezurrik ez daukate.
MIRIAPODOAK
KRUSTAZEOAK
ARAKNIDOAK
INTSEKTUAK
ORNODUNAK
Ornodunek bizkarrezurra duten animaliak dira.
NARRAZTIAK
ARRAINAK
ANFIBIOAK
HEGAZTIAK
UGAZTUNAK
Bibiparoak
Bibiparoak amaren sabeletik jaiotzen diren animaliak dira. Animalia bibiparoen enbrioiak edo umekiak emearen sabel barruko umetokian garatzen dira, eta bertan jasotzen dituzte garatu ahal izateko behar dituzten elikagaiak eta oxigenoa, jaiotzen diren arte.
Obipararoak
Ugaltzeko, arrautzak erruten dituzten animaliak.
LANDAREAK
Eukariotoa, autotrofoak, zelulanitzak, eta zelulosazko zelula pareta dute. Zentzumenik ez dute eta ez dira lekualdatzen. Hiru landare mota aurkitu ditzakegu: Zuhaitzak, zuhaixkak eta belarrak.
ONDDOAK
Eukariotoa, zelulanitzak, heterotrofoak (perretxikoak, lizunak eta legamia) eta ehunik gabekoak
PROTISTOAK
Eukariotoak,zelula bakarrak edo espezializazio gutxiko zelulanitza, autotrofoak edo heterotrofoak izan daitezke. Zelula pareta aldakorra daukate. (Protozoak, algak)
PROKARIOTOAK
Organismo zelulabakarretan zelaula bakar horre osatzen
du bizidunaren egitura osoa, eta berak bakarrik egin behar ditu bizi funtzio guztiak. Zelula hori izango litzateke zelula eredua, osagaiak nabarmenen agertzen dituena.
Moneroen (izaki bizidun sinpleenak) zelula txikiak dira
MONEROAK
Prokariotoa, zelula bakarrak, autotrofoak eta heterotrofoak dira, nukleo gabekoak. (Bakterioak)
ZER DA BIZITZA?
UGALKETA
Asexuala
Ugalketa asexuala edo agamogenesia gametorik gabe gertatzen den ugalketa-mota da. Zelula somatikoen zatiketaren bidez gertatzen da ugalketa. (Adb: Landareak)
Sexuala
Sexu ugalketa geneen elkartze eta nahastean oinarritzen den prozesua da. (Adb: Tximua eta landareak)
ERLAZIOA
Bizirik irauteko , organismoak informazioa jaso behar dute, bai ingurunetik eta bai organismoaren barrutik, eta informazio horrekiko erreakzio egokia eduki behar dute. Hiru funtzio nagusi dituzte: Informazioa hartu, informazioa prozesatu eta erantzuna koordenatu eta azkenik erantzuna eman.
NUTRIZIOA
HETEROTROFOAK
Heterotrofo deritzo molekula inorganiko sinpleak erabilita bere molekula organiko propioak sintetizatzeko gai ez den izaki bizidunari.
Txoria
Lehoia
Gizakiak
AUTOTROFOAK
Autotrofo deritzo molekula inorganiko sinpleak erabilita bere molekula organiko propioak sintetizatzeko gai den izaki bizidunari.
Algak
Bakterioak
Landareak
