1.MUNDU GERRA

1.FASEA

Mugimendu gerra (1914)

Alemanen plana (Schlieffen Plana) Frantziari eraso egitea zen, Belgikatik Luxenburgora sartuta. Frantziak azkar gainditu nahi zuen ondoren Errusiako frontera bideratu ahal iozateko gerra-baliabide guztiak.

fronteak

mendebaldekoa

frantziarrek eraso egin zioten Alemaniari, Alsaziatik baina atzera gein zuten.
Alemaniako armadek Frantzia inbaditu zuten.
Joffre mariskalak, Frantziako armada berrantolatu, eta alemanak geldiaraztea lortu zuen Marneko Guduan(1914)

ekialdekoa

Errusiarren erasoak ustekabean hartu alemanak, baina Tannenberg-ko Guduan gelduiaraztea lortu zuten. 1915eko austriarren eta alemanen erasoan, Errusiarren mendeko Lituania eta Polonia konkistatu zituzten.

2.FASEA

lukabi-gerra (1915-1916)

Turkia eta Bulgaria gehitu ziren gerran.
Alemanek frontea ireki Austria-Hungariaren kontra(Aliatuen alde )

1916, Verdungo Gudua hasi zen.
Geroago, aliatuek Somme ibaian eraso egin zuten (arrakasta gabe)

Jutlandiako Guduan, alemanen eta britaniarren ontzidien zati bat suntsitu zen. Alemanek urpeko gerrari ekinzioten itsas blokeoa eginez.

3.FASEA

1917 urte erabakigarria

Boroka gogorren ondorioz, mutin ugari izan ziren frontean.
Gainera, Errusian iraultza zegoen( Brest Litovske Ituna sinatu Alemaniarekin) .
AEB gerran sartu zen, eta gerraren balantza aliatuen alde jarri zen.

AZKEN ERASOAK

gerraren amaiera

Balkanetako frontea

Britaniarrak + frantziarrak + italiarrak

VS

Turkiarrak, bulgariarrak eta austriarrak

Ondoren Austria-Hungariako enperadorea errendotu egin zen eta tronua utzi.

Mendebaldeko frontea

Marne ibaian aliatuek irabazi eta alemanek atzera egin zuten.
Reicha ondoratzen hasi zen eta iraultza piztu zen.
Azaroaren 9an, Kaiserrak tronua utzi , errepublika aldarrikatu eta armistizioa sinatu zuen.

LEHEN MUNDU GERRA AMAITU ZEN.

MAROKOKO KRISIAK

1905

Frantzia VS Espainia
(protektoratua)

Alemaniako Gilen II.a kaiserrak babes militarra eskaini zion Marokoko sultanari, frantziarren presioei eusteko, eremu hartan protektoratu bat ezarri nahi baitzuen Frantziak. Gatazka konpontzeko, Algecirasko konferentzia egin zen (1906). Hartan, Espainiaren eta Frantziaren artean banatutako protektoratua ezarri zen Marokon, eta Alemaniaren helburuak zapuztu ziren.

1911

Alemania VS Britania Handia eta Frantzia

Alemania ez zen konformatu eremu hartatik kanpo geratzearekin eta Marokoko hegoaldean gertatutako matxinada bat baliatuta, Berlingo gobernuak gerraontziak bidali zituen Agadirko portura, eremu hartan bizi ziren alemanak babesteko zirela argudiatuta. Britania Handiak Frantzia babestu arren, Alemaniak presio handioa eragin zuen, eta Kamerunen zuen kolonia hedatzea lortu zuen, Marokotik irtetearen truke.

Subtopic

BALKANETAKO KRISIAK

1.GERRA (1912)

Errusiako Inperioak Balkanetako ligaren (Serbia, Bulgaria, Grezia, Montenegro) sorrera babestu zuen, Turkiar Inperioari aurre egin ziezaion.

ONDORIOAK:
1- Turkiarrek Europan geratzen zitzaizkien lurraldeetatik irten behar izan zuten
2- Albaniaren independentzia aitortu behar izan zuten
3- Egeo itsasorako irteera bat laga behar zieten Bulgariari

2.GERRA (1913)

Serbiarrak VS Bulgariarrak . Serbiarrek Breziaren, Montenegroren eta Errusiaren babesa izan zuten. Bukaresteko Bakearen bidez, Bulgariak lurraldeak laga behar izan zizkien zenbait herrialderi, eta Serbiak lurralde-konpentszio garrantzitsuak lortu zituen.

bosnia hezrgovina anexioa

Austria-Hungariako inperioak Bosnia-Hezergovina anexioratu zuen, eta gertaera horrek Errusiarren haserrea eragin zuen, eta Balkanetan gerttau ziren bi gerren jatorria izan zen.

SARAJEBOKO ATENTATUA

Frantzisko Fernando artxidukearen hilketak leherrarazi zuen gerra. Alemaniak bultzatuta, Serbiar talde nazionalistekin lotutako ikasle bat izan zela atentatuaren egile esan zen, Austriak gerra deklaratu zion Serbiari, atentauaren erruduntzat hartuz.

BAKE ARMATUAREN GARAIA

Lehen Mundu Gerra piztu zuten kausa nabarmenetako bat izan zen. Europar herrialdeen arteko gaztazka nazionalista eta inperialisten ondorioz Estatu bakoitzak bere estatu-dirua armagintza eta gudaroste baten osaketan inbertitzea ekarri zuen, gehiegizko diru xahutze honek luzera Estatu askoren hondamendia nahiz gerra pizteak sortu zituelarik. Guzti honek herrialdeak gerran ez egon arren euren arteko gaztazka eta tentsioan jarri zituen aliantza sistema konplexu bat ezarri zuen.

PARISKO KONFERENTZIA

VERSALLES(Alemania 1919-06-28)

Garrantzitzuena izan zen eta oso xedapen gogorrak ezarri zitzaizkion:

- Material militarrak eta armadako unitateak galduko zituen.
Renania eta Rhin ibaiaren ezkerraldea desmilizaritatu behar zuten.

- Armadaren murrizketa: 100.000 soldadu eta 4.000 ofizial; artilleria handi, itsaspeko eta hegazkinik ez.

- Gerrako materialak ekoiztearen debekua.

- Armadaren Estatu Gorenaren desagerpena.

- Alemaniako derrigorrezko soldadutzaren ezabapena.

- Kielgo kanalaren internazionalizatzea.

- Lurraldearen %15 eta biztanleriaren %10 galtzea (Alzasia eta Lorena)

- Kalte ordainak ordaintzea

- Alemaniaren koloniak banatzea garaileen artean

SAINT GERMAIN (Austria 1919-10-10)

- Austria Hungaraiko Inperioa desagertzea eta errepublika demokratikoa aldrrikaztea
- Estatu berriak sortzea, Inperiotik bereizita: Txekoslobakia, Jugoslavia, Hungaria eta Polonia

NEUILLY(Bulgaria 1919-11-27)

- Gerragatiko kalte-ordainak ordaintzea eta armada murriztea
- Lurraldeak lagatzea Jugoslaviari eta Greziari
-

TRIANON (Hungaria 1920-06-04)

- Hungariaren errepublika aitortzea
- Poloniak, Txekoslovakiak eta Errumaniak lehen zituzten lurraldeak haiei lagatzea

SEVRES (Turkiar Inperioa 1920-10-10)

Turkiar Inperioaren zatiketa:
- Lurraldeak lagatzea Greziari
-Beste lurralde batzuk(Siria, Libano, Palestina, Irak eta Kuwait) Frantziari eta BH-ri lagatzea (mandatuak)

WILSONEN 14 PUNTUAK

Wilson AEBko presidenteak 14 puntuko programa bat proposatu zuen bakea negoziatzeko, honako elementuak oinarri hartuta:
- nazionalistek eskubidea izatea estatuak eratzeko
- inperioak suntsitzea
- demokrazia sendotzea
- armagabetzea eta nazioarteko merkataritza-askatasuna izatea
Europako agintariek, kalte handiagoak izan zituztenez, kalte ordain handiagoak nahi zituzten.

NE-REN SORRERA

Azkenean, gerra ekiditeko Nazioarteko Erakundea sortzeko proposatu zen, Nazio Elkarte iraunkorra.
Bertan, munduko nazio guztiak bilduko ziren, beraien subiranotasun agaldu gabe, eztabaidatzeko eta liskarrak konpontzeko, beti ere gerrara jo gabe.

DEMOGRAFIKOAK

Giza kostu handia izan zen, jende asko hil baizen.
Hilkortasun handiak mobilizatutako gizonei eragin zien eta zenbait belaunaldiz iraun zuen jaiotze-tasaren jaitsiera ekarri arte.

POLITIKOAK

Gerran parte hartu zuten herrialdeak pobretu ziren , hiri soro eta industria-bide asko suntsitu ziren.
Estatuen finantza publikoak guztiz zorpetuta zeuden gerraren amaieran, gerra-maileguen ondorioz.
Gerrak Europak munduko ekonomia galtzea eragin zuen, eta AEBk hartu zuten haren lekua. AEB finantzen lider bilakatu zen, .
Japoniak ere atera zion etekina, industria-ekoizppena asko handitu zuen Europako herrialdeei aurre egiteko.
Gerrak aukera eman zion industria-ekoizpena dibertsifikatzeko eta hobekuntzak egiteko.

EKONOMIKOAK

Pobrezia urteak izan ziren biztanleriaren artean, prezioen igoerak eragin handia izan baitzuen jendearen erosmen-ahalmenean.
Etekin handiak lortu zituzten gerran egindako negozioetatik eta beren botere ekonomikoa nabarmenkeriaz adierazten zuen.
Gizarte-atsekabea areagotu zen, greba ugari izan ziren Europan eta 1919an, komunistek bultzatutako matxinadak egon ziren Alemanian eta Hungarian. Bi matxinadak indarkeria handiz menderatu zituzten.