Ezegonkortasun politiko handia, batez ere, progresista eremuan (errepublikanoak, moderatuagoak eta langileen alderdiak, erradikalagoak)
Konstituzioaren_artikuluak_2
Konstituzioaren artikuluak_1
2. Errepublika
2. Errepublika Euskadin
Gerra Zibila hasi ondoren, Estatutua onartzen da nazionalistak erakartzeko Errepublikaren bandora.
4 probintzietarako Estatutu bakarraren proposamena (Lizarrako Estatutua -Sociedad de Estudios Vascos erakundeak egindakoa-). Nafarroan ez da onartzen.
Autonomia politikoak ez zuen martxan jartzen nazionalismoarekiko eztabaida politikoengatik (Eliza katolikoarekiko papera eta erlazioak)
Altxatze militarra
Altxatzeak (Mola generalak zuzendu zuen eta beste general batzuen laguntzarekin -Sanjurjo, Franco, etab-) ezin zuen gune garatuetan eta hiri handietan garaitu. Lurraldea bi zatitan banandu zen eta GERRA ZIBILari ekin zioten.
Jose Castillo-ren (Guardia de Asalto) eta Calvo-Sotelo-ren (eskuineko politikaria) hilketak altxatze militarraren azkenengo bultzadak dira (uztailaren 17an)
Gobernu-aldeak
Fronte Popularra (1936)
Konspirazio militarra
Jatorria: eskuin-muturreko zati bat eta UME (militar kontserbadoreen erakundea).
Eskuinen alderdien laguntza: monarkikoak, karlistak, Falange, CEDA, etab.
Gobernua konspirazioa apurtu nahi zuen militarren lekualdaketekin.
Errepublikanoen, sozialisten eta komunisten koalizioa, Fronte Popularrean. Kontran, eskuineko alderdiak banandurik aurkeztu ziren.
Ezaugarriak:
- Polarizazio politika handia: kaleetan biolentzia.
- Prozesu erreformistaren jarraipena.
- 2 ikuspegi politkoen arteko gatazka sozialen eta ekonomikoen areagotzea: Ezkerra: sozialisten erradikalizazioa eta, batez ere, anarkistena.
Eskuina: CEDA alderdiaren krisia eta Falangeren (faszismoa) eta Bloke Nazionalaren goren unea.
Zentro-eskuinaren biurtekoa (1933-36)
Zentro-eskuinaren biurtekoaren amaiera: Gorteen desegitea (Alderdi Erradikalaren korrupzio-arazo batengatik)
Neurriak:
- Aurreko erreformen ezabapenaren jarraipena.
- Armadaren erreforma (militar kontserbadoreen lehentasuna)
-1931ko Konstituzioaren aldatzeko saiakerak.
1934ko Urriaren iraultza: ezkerreko alderdiek iraultzaren bidez boterea hartu nahi zuten
PSOE alderdiaren erradikalizazioa. Arrazoiak:
- Erreformen ezabapena
- Nazioarteko egoera politikoa (faszismoa)
Greba Orokor baten deialdia. Bakarrik, Asturiasen arrakasta lortu zuen (sozialisten, komunisten eta anarkisten lotura)
Companys-ek Estatu Katalana aldarrikatu zuen (Errepublikaren barruan): arrakasta gutxi.
Alderdi Erradikalaren Gobernuak (CEDAren laguntzarekin): erreformen ezabapena
Ezabapenak:
- Politika erlijiosoa
- Lan-legegintzak
- Nekazal-erreforma
Zentro-eskuinaren alderdien garaipena
ARRAZOIAK:
- Emakumeen boto-eskubidea (kultura politiko eza)
- Ezkerrako alderdien banaketa (CNT eta FAI, abstenzioa)
- Eskuineko alderdien koalizioa.
- Alderdi Erradikalaren laguntza.
Biurteko erreformista (1931-33)
Oposizioa eta giza-gatazkak: gobernua indar aurkakoen erdian zegoen.
Eskuineko alderdiak:
- Oposizio armatua: estatu-kolpea emateko saiakera (San Jurjo, 1932)
- Oposizio politikoa: CEDA (erreformen kontran zeudenak)
Ezkerreko alderdiak:
- CNT eta FAI, Iraultzaren aldekoak (akzio zuzena, subertsio eta terrorismoa)
Nekazal-erreformak: nekazaritza zaharra eta jabetza-estruktura desegokia hobetzeko saiakera. Gainera, nazioarteko krisi ekonomikoak erreformak eragozten ditu.
Nekazal- Erreformaren Legea (1932):
- Nekazaritzaren eguneratzea
- Latifundismoa murriztu (espropiazioa eta lur-banaketa).
Lurralde-erreformak: Antolaketa politiko deszentralizatua (Autonomi-Estatutuak)
Catalunyako Estatutua (1932)
Estellako Estatutua (Eusko Ikaskuntzatik bultzaturik): EZ da onartzen gatazka erlijioari, Nafarroaren ukatzeari eta CEDAko garaipenari esker.
Galizako eta Andaluziako Estatutuak: ikasketan edo proiektutan
Lan-erreformak: lan-baldintzen hobekuntza (hitzarmen kolektiboak, sindikatuak, ...)
Lan-Kontratuen Legea.
Epaimahi Mistoen Legea (langileak eta patroiak) adiskidetzarako eta arbitrajerako.
Langile-Erakundeen Legea.
Hezkuntza-erreformak: Hezkuntza laikoa eta doan izateko eskubidea. Pedagogia-misioen sormena ("La Barraca" - García Lorca -)
Erlijio-erreformak: Elizaren eta Estatuaren banaketa eta Elizaren hezkuntza-monopolioaren deuseztatzea.
Dibortzio-Legea (1932).
Erlijio izaerako hezkuntza-pribatuaren deuseztatzea.
Erlijio guztien kultua onartzen zen.
Mundu osoko krisi ekonomikoak diru-sarreren murrizketa eta gastuen igotzea sortu zituen. Erreformak egiteko zailtasun handiagoa.
Presidentea: Manuel Azaña (errepublikanoen eta sozialisten koalizioa)
1931ko Konstituzioa: Ezaugarriak
Elizaren eta Estatuaten banaketa
Botere-banaketa
Jabetza pribatuaren eskubidea baina guztiontzako interesari mendean jarrita.
Askatasunen eta giza-eskubideen adierazpen zabala
Hezkuntza publikoa eta doan
Ezkontza zibila eta dibortzioa
Emakumeen botoa
Errepublika demokratikoa eta laikoa
Behin-behineko gobernuaren eraketa
Lehenengo neurri erreformistak
Armadaren berritzea.
Alfabetizazioa (7.000 eskolak sortu eta irakasleen prestakuntza) eta laizismoa.
Nekazal-erreformak (8 ordutako lanaldia, etab)
Lurraldeetako autonomia (1goa, Catalunya)
Gorte Konstituziogileen Deialdia (gizon-sufragioarekiko hauteskundeak). Indar erreformistek irabazten dute.
Errepublikaren aldarrikapena 1931eko apirilaren 14an
Euskarriak: Lanbide-ertaina klaseak, beheko burgesia eta alderdi marxistak.
Alderdi errepublikanoen garaipena hiri handietan
Udal hauteskundeak Apirilaren 12an
Nazioarteko eremu zaila
30 urteetako hamarkadan gobernu faxista edota autoritario gehiago zeuden eta horiek kolpisteei lagundu zieten.
