GEOLOGIA
TALKA OROGENOAK PLAKA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIAGATIK SORTZEN DIRA
TALKA OROGENOAK ESPAINIAN: PIRINIOAK ETA MENDIKATE BETIKOAK
MENDIKATEEN SORRERA
MENDIKATE BETIKOAK
Alborango plakaren kontra egin talka (hego-ekialdetik)
Gaur egun: arroka sedimentarioak tolestuta
Mendikate Subbetikoa
Mendikate Prebetikoa
Iberiar plakaren gainean gelditu
Alborango plaka osatzen zuen materiak: Sierra Nevada eratu
PIRINIOAK
Europaren azpian sartu zen Iberiar plaka, litosfera ozeanikoa guztiz azpiratu eta gero
Talkak sortutako magmatismoak: Pirinio axialak sortu (orogenoaren granitozko gunea)
Dortsal ozeanikoren arroka sedimentarioak tolestu
Pirinioak sortu
Duela 60 milioi urte: Iberiar penintsula uharte bat zen
2 faila: biak ekialderantz desplazatu poliki-poliki
Hegoaldean: Gibraltarko faila (+ Afrikak iparralderantz bultzatu)
Iparraldean: Pirinioetako iparraldeko failak (itsadarraren hondoa zeharkatu)
TALKA-OROGENOA SORTZEN DA
Litosfera kontinentala hautsi eta faila handiak sortzen dira
Sedimentuen artean ofiolitak izan daitezke
Inguruan: arroken deformasioa eta metamorfismoa, plaken arteko marruskadura eta konpresioarengatik
Bi plaka kontinental talka egiten dutenean (erdian litosfera ozeanikoa azpiratzen delako) asubdukzio-prozesua eten egiten da, arinegia delako mantuan hondoratzeko
PUNTU BEROAK
LITOSFERA KONTINENTALEAN
WILSON-EN ZIKLOA
D) Ozeanoen hondoa txikitzen da eta kontinenteak talka egiten dute.
C) Litosfera ozeanikoa apurtzen da kontineentatik urbil eta subdukzio-eremua sortzen da. Prozesu hauek litosfera kontsumitzen dute eta bateratzen hasten dira berriz.
2) Hausturan magma sartzen da eta pixkanaka litosfera ozeanikoa sortzen du. Kontinente bat bietan banatzen hasten da.
1) Distentzio-esfortzuek kontinenteak haustea arintzen dute, haien beheko parteak gandor termikoak daudelako.
Haustura-eremuak rift deitzen dira eta han magma basaltikoa sar daiteke
Dilatatzen denean dentsitatea galtzen du.
Gandor termikoa litosferaren behean badago azken batean apurtuko du. Magma dortzen da
LITOSFERA OZEANIKOAN
Gandor termiko bat finko geratzen bada eta plaka ozeanikoaren gainean mugitzen bada, sumendi bat sortuko da, puntu berotik urruntzen den heinean, itzaliko da
Litosfera ozeanikoan dago eta jarduera bolkanikoa sortzen du. Gainera, sumendi-uharteak eta basaltozko goi lautadak ere.
LURRAREN GERUZAK
GEOSFERA
Planetaren atal solidoa
HIDROSFERA
Uraren zikloa
6 azpisistematan
Gainazalean dagoen ur multzoa da, parterik handiena
BIOSFERA
Lurraren izaki bizidun guztiak dira
ATMOSFERA
Zona klimatikoa: egitura horizontala: poloetako airea, aire epeña eta aire tropikala
Lurra inguratzen duen aire geruza
LURRAREN AZALA
LITOSFERA
Kontinenteen eraginez sortu den arroka geruza.
LURRAZAL OZEANIKOA
Ozeanoaren azpialdea osatzen du. (7km)
LURRAZAL KONTINENTALA
Kontinenteak osatzen ditu (35-70km)
Hidrosferarekin kontaktuan dago. Harri desberdinez osatuta dago eta 22Cº du.
D" GERUZA ETA KONBEKZIO-KORRONTEAK
Gradiente geotermikoak eragiten ditu konbekzio korronteak.
D" geruza 100-400km lodi eta 3000ºC. Mantuak eta nukleoa elkartzen dira
Konbekzio-korronteak
DORTSALAK
DORTSAL OZEANIKOAK ETA FAILA ERALDATZAILEAK
Dortsal ozeanikoak haustura irregularrak eta harrigarriak dira, magma basaltikoa isurtzen dutenak. Dortsalaren bi zatiak bata bestearengandik bereizten direnean, faila eramu bat sortzen da. Faila eraldatzaile bat da hori.
Faila eraldatzaileetan sortzen ez denean eta litosferarik ez denean suntsitzen plaka ertz pasiboak sortzen dira.
Jarduera bolkanikoak litosfera ozeaniko berria sortzen du dortsal ozeanikoetan, horregaitik plaka ertz eraikitzaile esaten diogu.
NOLA SORTZEN DIRA
Harry Hessek proposatutako teoria: ozeanoen hondoaren hedaduraren teoria. Litosferako hausturak dira dortsalak eta handik mantuko materia ateratzen da; laba basaltikoa. Solidotzen denean lurrazal ozeanikoa eratzen da eta bi alboetarantz bultzatzen du (dortsalak lurra). Horrela zabaltzen da ozeanoa eta urruntzen dira kontinenteak.
Zenbat eta urrunago egon ozeanoetako basaltozko arrokak dortsaletatik, aintzinagokoak dira
Zererenda paleomagnetiko simetrikoak dituzte
Dortsalaren ardatzarekin zerrenda paraleloak sortzen ditu
Ez daude sedimentuz estalita
Dortsaletik zenbat eta gehiago urrundu orduan eta lodiagoa da sedimentu geruza
Jatorri bolkanikoko goraguneak dira
Dortsalean zehar grietak daude eta hauetan jarduera bolkanikoak, zeinak laba izurtzen duten.
PLAKA OZEANIKOAK
PLAKA OZEANIKOEN ARTEKO KONBERGENTZIAREN EZAUGARRIAK
Plaka okertua
Azpiratzen den plaka okertua azpiratzen da bere pisuagatik
Akrezio-prisma
Kontinentearen ertzaren zati bat. Arrokak osatzen dituzte eta kontinentearen kontra pilatuta dago
Ozeano-fosa
Plaken arteko subdukzio eremuetan sortzen dira
Magma-ganberak
Azpiratzen den plaka urtzen denean, magama ganberak sortzen ditu
Uharte arkuak
Magmatismo-prozesuan azpiratzen ez diren plakak sorrarazten ditu. Jarduera bolkaniko handiko lurraldeak dira.
ISOSTASIA
ISOSTASIA ETA ERLIEBEA
Subsidentzia
Sedimentuak jaiki eta gero, haien pisuak arro sedimentarioa hondoratzean gertatzen deneaan.
Talka-orogeno batek pisuak azpian gelditzen den plaka hondoratu eta subsidentzia sortzen da.
Gorakada isostatikoa
Azkenean, sustraiak eta erliebea desagertu eta litosfera kontinentala laua gelditzen da.
Gorakada isostatikoa gertatzen denean orogenoaren sustraiak ahuldu egiten dira.
Litosfera loditzen denean eta azpiratzen den plaka azpiko mantuan sustraitzen denean gertatzen da
EZAUGARRIAK
Oreka isostatikoa
Arkimedesen printzipioa aplikatzearen emaitza
Bere proposamena: lurrazala mantuaren gainean flotatzen dago eta mantua biskositate handiko likidoa da. Lurrazalak gainkargatzen denean hondoratu egin ahal da eta karga ez badu alderantziz.
Clarence E. Dutton erabili zuen lehenengo aldiz, lurrazalaren hondortze eta goratze bertikala azaltzeko.
LURRIKARA IZATEKO ARRISKUA IBERIAR PENINTSULAN
Lurrikarak egoteko arriskua plaken arteko suturekin bat datoz
3 faila nagusi dute eragina
juan
Mendikate Betikoetako faiilak
Pirineoetako iparraldeko failak
JARDUERA SISMIKOAREN ARRAZOIAK IBERIAR PENINTSUAN
Ebaki-esfortzuak sortu failetan
Goraguneen goratzeak: distentsioa eragin litosferan
Pirinioek eta Mendikate Betikoak amaitu dute konbergentzia-higidura, BAINA goratze-prozesuak martxan daude
LURRAREN ADINA ETA ZERK GELDOTZEN DUEN HOZKETA
HOZKETA MOTELTZEN DUTEN FAKTOREEK
Nukleo metalikoaren kristalizazioa
nukleoaren hozketa moteltzen du
Elementu erradiaktiboen desintegrazioa
BENETAN DUEN ADINA
4.500 milioi urte ditu
ZEGOEN TEORIA
Lord Kelvinek 90 milioi urte lurra urtuta zegoenetik solidifikatu arte
Zergatik? Kalkuluak txarto; hozketa geldotzen duten faktoreak ez hartu kontuan
LITOSFERA OZEANIKOAREN ETA KONTINENTALAREN KONBERGENTZIAK ETA MENDIKATE BOLKANIKOAK
PLAKA OZEANIKO ETA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIAREN EZAUGARRIAK
Azpiratzen den plaka angelu txiki eratuz azpiratzen da mantuan.
Hipozentroa
Azalekoa kontinentearen ertzean
Sakona kontinentearen barnealdean
Magmatismoak jarduera bolkanikoa eragiten du.
Orogeno
Azpiratutako plakak egiten duen presio haniaren ondorioz, plaka kontinentala loditzen denean sortzen da.
Akrezio prisma
Azpirartutako plakak presio handia egiten duenean azpiratu gabekoaren azpian gertaten da eta akrezio prisma sorten da ozeano-fosaren ondoan.
OFIOLITA
Kontinentearen gainean gelditzen diren zatiak dira.
OBDUKZIO
Azpiratzen den plakak ozeanoko erliebe-unitateren bat eramaten duenean berekin da.
Litosfera ozeanikoa plaka kontinental baten ertzean azpirazten denean, lurrikarak izateko arriskurik handiena duten eremuak sortzen dira, presio handia egiten duelako azpiratu gabeko plakaren azpian; horren ondorioz, jarduera sismikoa oso handia da.
PLAKA LITOSFERIKO MOTAK
PLAKA LITOSFERIKO KONTINENTALA
Arrokak ez dituzte 190 milioi urte baino gehiago
Zenbat eta dortsaletik urruango egon, gero eta lodi eta dentsoagoak dira.
Mantuan hondoratzen dira
Basaltozko lurrazalak eta mantuaren lehen kilometroak osatu.
PLAKA LITOSFERIKO OZEANIKOA
Antzinako arrokaz eginda dago.
Ezin da hondoratu granitoaren dentsitatea askoz txikiagoa delako.
PLAKA LITOSFERIKOEN DINAMIKA
LURREKO MAKINA TERMIKOAREN MOTORRA
Gandor termikoak
Hauek litosferara heltzen direnean, berotu egiten da eta puntu bero bat sortzenda gainazalean, alde hau jarduera bolkanikoa izaten du
"D" geruzatik ateratzen den material gainberotuko zutabeak dira.
Mantuen konbekzioak eragiten dituen prozesuak
C) Plaka litosferikoen higidura--> Haien ondorioz, kontinenteak posizio erlatiboz aldatzen dira.
B) Basaltozko lurrazalaren birziklapena, ozeanoen hondoa eratzen duena, eta material-metaketa lurrazal kontinentalaren gainazalean, mantuan hondoratzeko oso dentsoa ez dena.
A) Jarduera mekanikoa--> Bero kantitate handiak botatzen ditu eta gasak isurtzen ditu atmosferara.
Nukleoko tenperatura oso altua izateagatik, lurrak oso gradiente geotermiko handia du eta horrek konbekzia eragiten du mantuan.
LURRAREN BARNEKO MAKINA TERMIKOA
TENPERATURAREN ETA PRESIOAREN ERAGINA
Urtze partziala
Erraz urtzen diren minelarak likido bihurtzen dira eta magma osatzen dute.
Deshidratazioa
Plakak, aspiratzen diren sedimentuak bustitzen dituen ura galtzen dute.
Plaka ozeanikoak material hotzeko korronteak dira eta mentuaren sakonean hondoratzen dira.
LURRAREN EGITURA
DINAMIKAREN ARABERA
5 geruza
Barne nukleoa
Kanpo nukleoa
Behe-mantua
Goi-mantua
Lurrazala
KONPOSIZIOAREN ARABERA
3 geruza
nukleoa
mantua
lurrazal kontinentalak eta lurrazal ozeanikoa
PLAKA LITOSFERIKOEN MUGIMENDUAK
MUGIMENDU LATERALA DITUZTEN PLAKAK
Norabide desberdinean mugitzen dira eta haien artean urratzen dira
PLAKA DIBERGENTEAK
Bata besteari hurruntzen zaio
PLAKA KONBERGENTEAK
Plaka bat bestearen behetik doa, eta mantura heltzerakoan, jondatzen da.
PLAKEN HIGIDURA
ERTZ LITOSFERIKOEN MUGIMENDUAK
Ertz eraldatzailea
Ertz eraikitzaile
Ertz suntsitzaile
Ebakidurako ertza
Ertz dibergente
Ertz konbergente
SUBDUKZIOA
PROZESUA
3) Litosfera ozeanikoa eta kontinentala banatzen dira eta ozeanikoa mantuan aspiratzen hasten da. Honi subsidentzia termiko esaten diogu.
2) Dortsaletik urruntzean, litosfera trinkotzen eta hondoratzen da. Hausturak sortzen dira litosfera ozeanikoan eta kontinentalak elkar ukitzen duten lekuan.
1) Dortsalean lurrazal ozeaniko berria sortzen da eta goi mantuari atzikitzen zaio. Litosfera ozeanikoa eratzen du, zeina mehea eta beroa da.
Zer da?
Plaka ozeaniko bat litosfera azpiko mantuan hondoratzeko prozesua
KONTINENTEEN JITOAREN EBIDENTZIAK
froga paleontologikoak
Kontinente desberdinetan fosil berdinak aurkitzen dira
froga geografikoak
Kontinenteen ertzak enkajatzen dute, lehenengo momentuan inperfektua zirudien baina kostalde lerroaren eraginez ia perfektuki enkajatzen dute.
Froga geologikoak
Kontinente bateko azaleratzeek jarraipena dute besteetan.
froga paleoklimatikoak
Kontinente guztiak batzerakoan pangea sortzen da.
