LITOSFERAREN DINAMIKA

helena.marcos101323@indautxujesuitak.org

por Helena Marcos

ERAGILE GEOLOGIKOAK

por Alvaro Camarero

konbekzioak bero transferentzia gertatzen den hiru moduetako bat da

Litosfera suntsitzen ez denez eta faila-eraldatzailean sortzen ez denez, plaka-ertzei PLAKA-ERTZ PASIBO deritzegu.

Faila-eraldatzaileak eratzen dira ozeanoen hondoaren hedadura haustura-eremu bakoitzetik sortzean, dortsalaren bi zati elkarrengandik bereiz daudenean.

Dortsal ozeanikoetan jarduera bolkanikoak litosfera ozeaniko berria sortzen du eta PLAKA-ERTZ ERAIKITZAILE esaten diegu. Dortsal ozeanikoak haustura irregular eta ikaragarriak dira.

dortsal ozeanikoak eta faila eraldatzaileak

Litosfera ozeanikoa kontinentaletik banatzen da eta mantuan azpiratzen hasten da. Prozesuari SUBSIDENTZIA TERMIKO esaten zaie. (3

Dortsaletik urruntzean litosfera ozeanikoa trinkotu egiten da. Husturak sortzen dira litosfera ozeanikoak eta kontinentalak elkar ukitzen diren lekuan. (2)

Lurrazal ozeaniko berria sortzen da dortsalean, eta goi-mantuari lotzen zaio. Litosfera ozeanikoa eratzen du. (1)

Subdukzio-prozesuak

Lurreko litosfera plaka litosferiko izeneko zatitan banatuta dago, konkretuki 7.

LITOSFERA OZEANIKOA dentsitate nahikoa du mantuan hondoratu ahal izateko. (zenbat eta urrun dortsaletik gero eta lodia eta dentsoa)

LITOSFERA KONTINENTALA mantuan ezin da hondoratu, haren dentsitatea txikiagoa dela eta

Kontinenteek elkarrengandik urruntzeko joera dute baina lurra ez da handitzen lurrazala mantuan sartzen delako. 2 litosfera mota daude:

ISOSTASIA

ISOSTASIA ETA ERLIEBEA

Sedimentuak jalki ahala, haien pisuak arro sedimentarioa hondoratzen du (subsidentzia)

Material ugari pilatu daitezke arro sedmentanoan

Talka-orogeno baten pisuak azpian gelditzen den plaka hondoratzen du

Sedimentu ugari pilatzen dira oso geruza loditan

subsidentzia-arro sedimentario bat sortzen da orogenoaren aurreko aldean

Higadurak goragunea desegin eta orogenoak jasaten duen pisua arindu ahala, haren gorakada isostatkoa eragiten du eta orogenoaren sustraiak ahultzen dira

Litosfera kontinental edo ozeanikoa loditzean plaka ozeaniko batek egiten duen presioarengatik, litosferaren azpiko mantuan sustraitzen da

Talka-orogeno bat edo uharte-arku bat sortzen da

Goranzko bultzada bertikal edo gorakada isostatiko bat jasaten du

Lurrazalak gainkarga bat jasanean, hondoratu egin daiteke, eta karga desagertzean, goratu:

Mantuaren gainean

Lurrazala flotatzen dago

Mantuaren azpian

Biskositate handiko egoera likidoan dago mantua

Isostasiaren Arkimedesen printzipioan oinarrita dago. Terminoa Clarence E. Dutton-ek erabili zuen lehen aldiz XIX. mendean

LITOSFERA HIGITURAREN EREDUAK

OZEANOEN HONDOAREN HEDADURA

Harry Hess geologoak --> teoria proposatu

Laba basaltikoa solidotzean --> lurrazal ozeanikoa eratu + bi alboetarantz bultzatu

Kontinenteak elkarrengandik urrundu

Ozeanoa zabaltzera behartzen du

Mantuko materiala ateratzen da

Dortsalak litosferako hausturak dira

DORTSAL OZEANIKOAK

Bigarren Mundu Gerran detektaturik

Ezaugarriak

Zenbat eta urrunago egon ozeanoetako basaltozko arrokak dortsaletatik, orduan eta antzinakoagoak dira.

Dortsalen ardatzen arrokak --> berriak Urrun daudenak --> antzinagoak

Zerrenda paleomagnetikoak dituzte

Dortsalaren ardatzarekiko zerrenda paraleloak eratzen ditu (simetrikoak)

Basaltozko arroken hondarmagnetismoa --> eremu magnetikoen inbertsioen erregistro modua

Ez daude sedimentuz estalta

Zenbat eta gehiago urrundu dortsal ertzetik --> sedimentu geruza lodiagoa

Ez dago ia sedimenturik

Jatorri bolkanikoko goraguneak

Laba basaltiko kantitate izugarriak isurtzen dira

Oso jarduera bolkaniko handia pitzaduretan

Dortsalean pitzadurak daude

Zer dra?

Ozeanoen hondoan dauden mendilerroak

KONTINENTEEN ETA OZEANOEN JATORRIA

Pangea superkontinentea (Alfred Wegener)

Kontinenteen jitoaren ebidentziak

Froga paleontologikoak

Animalia hauen artean --> lehorreko batzuk (ozeanoak zeharkatzeko gai ez zirenak)

Espezie berberen fosilen aurkikuntza, ozeanoen bidez urrun dauden kontinente desberdinetan.

Froga paleoklimatikoak

Garai horretan Amerikako iparraldea eta Europa oso baso beroak ziren.

Gaur egun beroak diren eremuak izotzez estalita egon ziren iraganean (India, Australia)

Bazeuden Lurrean garai bateko klimekin bat ez zetozen guneak.

Froga geografikoak

Kontinenteetako kostaldeen formaren arteko kointzidentzia handia, bereziki Hego Amerika eta Afrikaren artean, puzleak izango balira bezala

Froga geologikoak

Mendikate batzuk Australian hasi eta Antartikan amaitu

Kontinente bateko azaletzeek jarraipena dute beste kontinente batean

Afrikan, Hego Amerikan eta Antartikan gratinozko arroka berdinak daude

Zer da?

Plaka tektonikoen mugimenduagatik sortu (duela 335 milioi urte). Duela 175 milioi urte inguru sakabanatzen hasi zen kontinenteen egungo egoerara iritsi arte, oraindik jarraitzen duen prozesu batean.

Planetako lur azaleratu gehienak biltzen dituen superkontinente handia izan zen.

PLAKA LITOSFERIKOEN ERTZEN INTERAKZIOA

Erabilgarriak diren argazkien link-a

PLAKA BARNEKO PROSEZU GEOLOGIKOAK

Wilson-en zikloa

D

Ozeanoaren hondoa txikitzen eta kontinenteak talka egiten dute

C

Litosfera ozeanikoa hautsi egiten denean subdukzio eremu bat sortzen da. Eremu honek litosfera kontsumitzen du eta kontinenteak hurbiltzen dira

B

Magma basaltikoa sartzen da hausturan eta litosfera ozeanikoa osatzen du

Kontinente bakarra zena bi kontinentetab banatzen da

Ozeano bat sortzen hasten da

A

Distentzio-esfortzuen ondorioz hausten dira kontinenteak

Riftak eratzen dira

Gandor termikoak azpialdean

Litosfera kontinentalean

Litosferak dentsitatea galtzen du dilatatzean eta presioaren ondorioz sabeldu egiten da

Haustura-eremua Rift deitzen da

tentsioa eragiten du lurrazalean eta lurrazala hausten da.

Magma sortzen da eta kontinentearen azpian pilatzen da beroa

Gandor termikoa litosfera kontinentalaren azpian egotean, nekez zulatzen du

Litosfera ozeanikoan

Gandor termikoa finko gelditzen bada eta plaka ozeanikoa haren gainean higitzen bada, sumendi segida bat sortzen da gainazalean

Puntu beroa hemen badago, jarduera bolkanikoa sortzen da

Basaltozko goi-lautadak

Sumendi uharteak

PLAKA LITOSFERIKO MOTAK: https://youtu.be/iwtntai7zPI

PLAKA KONTINENTALEN ARTEKO KONBERGENTZIA:

ADIB: Himalaia.

Plaka ozeanikoa askatu, eta azkenean, azpiratu egiten da.

Bi litosfera kontinentalak bata bestean sartuta gelditzen dira

bata bestearen gainean.

Kontinenteek talka egiten dutenean, litosfera kontinentala hautsi egiten da.

Eta faila handiak sortzen dira.

Haien ondorioz, jarduera sismikoa izan daiteke suturarik urrun.

Sedimentuen artean:

OFIOLITAK

Bi plaka kontinentalek talka egin aurretik, haien artean zegoen litosfera ozeanikoko zatien obdukzioarengatik sortzen dira.

Talkaren aurretik, bi plaken arteko sedimentuak tolestean eta pilatzean eratzen dituzte:

GORAGUNEAK

Lurrazal kontinentalaren zati bat urtu egiten da --->granitozko arrokaz osatutako bolumen handiak eratzen dira eta osatzen dute:

OROGENOAREN GUNEA

Sutaren inguruan, plaken arteko marruskadurak eta konpresioak eragiten dute:

METAMORFISMOA

DEFORMAZIOA

Bi plaka kontinentalen arteko suturan: TALKA- OROGENOA bat sortzen da.

LURRIKARAK IZATEKO ARRISKUA IBERIAR PENINTSULAN

Hiru faila nagusik dute eragina Iberiar plakan:

Gibraltarko failak.

Eragin zuen 1755ean Lisboa suntsitu zuen lurrikara.

Ozeano Atlantikoaren erdialdeko dortsaletik Afrikako iparralderaino doa.

Mendikate Betikoetako failak.

Pirinioetako iparraldeko failak.

Ildo horretatik, plaken arteko suturekin bat datoz Iberiar penintsulan lurrikarak izateko arrisku gehien dagoen eremuak.

Bi arrazoi direla eta dago jarduera sismikoa Iberiar penintsulan:

Bestetik, ebaki esfortzuak sortzen dira failetan.

Batetik, goraguneen goratzeak distentsioa eragiten du litosferan.

Eta higadura prozesu hori areagotzen ari da, orogenoei pisua kenduz.

Mantuaren bultzada are gehiago goratzen ari da erliebea.

Bi sistema horiek sortu zituzten bi talken ondorioz, Iberiar plakaren muturra litosfera azpiko mantuaren azpian hondoratu da.

Baina haien goratze- prozesuak martxan jarraitzen du oraindik.

Pirinioek zein Mendikate Betikoek amaitu dute dagoeneko konbergentzia- higidura.

TALKA- OROGENOAK ESPAINIAN

Bi plaketako plataforma kontinentaletan pilatutako sedimentuak, talkak tolestutako erroka sedimentarioak dira, eta daude:

Mendikate Subbetikoan.

Mendikate Prebetikoan.

Pirinioak sortutakoan, Iberiar plakak Alborango plakaren kontra talka egin zuen, hegoekialdetik.

Eta Pirinio axialak sortu ziren.

Denborarekin Iberiar penintsula europako kontinentearen azpian sartu zen.

Azkenean

Iberiar plaka Europako kontinentearen azpian sartu zen.

Iberia eta Europa arteko litosfera ozeaniko txikia Europan azpiratzen hasi zen.

Baina aldi berean, iparralderantz bultzatzen zuen Afrikako kontinenteak.

Bi faila horien noranzko berean, ekialderantz desplazatzen ari zen Iberiar plaka.

Iberiar penintsula uharte bat zenean

Gibraltarko faila

Pirinioetako iparraldeko failak

PLAKA OZEANIKO ETA KONTINENTAL ARTEKO KONBERGENTZIA (zenbakiak bat egiten dute argazkiekin)

ADB: Cordillera Volcánica Central, Costa Rica; Chilete, Peru;

4. Lurrikaren hipozentroa

3. magmatismoa -> jarduera bolkanikoa.

2. Presioagatik plaka loditu -> OROGENOA

1.Azpiratzen ez den plaka presio handia: sedimentuak nekez azpiratzen ->AKREZIO-PLASMA -> oso okertuta dagoenez -> Pl.Kont. BAZTERRA

PLAKA OZEANIKOEN ARTEKO KONBERGENTZIA: (zenbakiak bat egiten dute argazkiekin)

ADB: Japon,

4. Azpiratutako plaka presio txikia egiten du -> erraz sortzen da AKREZIO-PRISMARIK sorteke.

2. Azpiratzen den plaka azpiko mantuan sartu ahala urtzen joango ganbera-magmatikoak elikatuz

3. bi plaken artean: OZEANO-FOSA

PLAKA LITOSFERIKOEN DINAMIKA, LURREKO MAKINA TERMIKOA

Gandor termikoak

Gainberotuko zutabeak Arrokak dilatatu Puntu bero bat sortu Litosferaren oinarrira heltzen denean, puntu bero bat sortzen da.

PUNTU BEROA

Ezohiko fluxu geotermiko altua duten lurrazaleko guneak dira. Eskualde oso beroak izan daitezke, magma urtu asko eduki baitezakete.

Lurraren barneko makina termikoa

Material hotzeko korronteen modukoak. Eragin hauek milioika urte iraun ditzakete

Urtze partziala

Deshidratazioa

Mantuko konbekzioak eragindako prozesuak

Tenperatura oso altua duenez, Lurrak gradiente geotermiko nabarmena du. Konbekzioak eragiten du mantuan.

Plaka litosferikoen higidura: goiko aldeko higidura

Basaltozko lurrazalaren birziklapena: ozeanoen hondoa eratu

Jarduera bolkanikoa: gasak isurtu