Nazioak eta Inperioak (1850-1914)
1. Nazionalismoaren Garaipena Europan
Mugimendu Bateratzaileak: Italia Eta Alemania.
Alemanian aldiz, Prusiako estatuak bultzatu zuen bateratze-przesua. Gilen I.a eta Bismarck-ek, haren lehen ministroak , batasuna bizkortu zuten, ekintza militarren bitartez. 1871n, Alemaniako Inperioa, H. Reicha sortu zen.
Italiar penintsula hainbat zatitan banatuta zegoen. Piemonte estatuak gidatu zuen. 1861ean bukatu zen prozesua.
Mugimendu Nazioalista sakabanatzaileak
Irlanda Britania Handiko uharteak ez zuten independentzia lortu 1992. urtera arte, baina iparraldeko zatia britaniarren mende geratu zen.
Sakabanatze-prozesuak geratu ziren. Esaterako, 1830ean, Belgika Herbereetatik banandu eta estatu independientea bihurtu zen.
Estatuen Politika Nazionalizatzailea
XIX. mendeko estatuek biztanleen nazio-sentimendua eta kohesioa garatzea nahi zuten. Hezkuntzan hizkuntza nazionala erabiltzea ezarri zuten. Ohiturak, banderak, himnoak,... sortu zituzten, eta herrialdeko sinbolo bihurtu ziren.
Nazionalismoaren Sorrera
Erdi Aroan eta Aro Modernoan nazio esaten zitzaion toki berean jaiotako eta monarka berearen agindupean zeuden pertsonen taldeari.
Alemaniako erromantikoek nazioaren kultura-ikusmoldea defendatu zuten Haientzat, nazioa izaki biziduna zen, denbora igaro ahala sortua. Kultura, hizkuntza eta historia eta horrenbestez, estatu subirano gisa antolatzeko eskubidea zuen.
Frantziako teorialariek nazioaren politika-ikusmoldea proposatzen zuten. Pertsona multzo batek borondatez erabakitzen du nazio bat sortzea.
2. NAZIO BATEN SORRERA: ESTATU BATUAK
Berreraikuntza
Gerra osteko aldiari Berraraikuntza esaten zaio. Gerraren ondoren esklabutza dezeztatu egin zuten. Bizitza bi aldien arabera banatzen zen; errepublikanoak eta demokratak.
Esklabotzaren Arazoa Eta Sezesio Gerra
1860an, Abraham Lincoln herrialdeko presidente aukeratu zuten. Lurralde berrietan hedatzearen aurka zegoen. Geroago, hegoaldeko hamaika estatu bereizi egin ziren eta Konfederazio bat sortu zuten.
Estatu Batuetako konstituzioak estatu bakoitzaren esku uzten zuten esklabotza ezeztea. Iparraldeko eta mendebaldeko estatuak ezeztu egin zuten. Hegoaldekoak ez zuten ezeztatu, beraien kotoi eta tabakozko fabrikekin jarraitu zuten. XIX. mendearen erdialdean, estatu abolizionisten eta estatu esklabisten arteko liskarra areagotu ziren.
Mendebalderanzko Hedapena
Lurralde handi horretan hiru eskualde bereiztu ziren. Ipar-ekialdea; industria eta hiri-garapen handia izan zuen. Hegoaldea; ekonomia nekazaritzan oinarritzen zen, eta kotoi eta tabako-ustiapen handiak izan ziren. Esklabuak lantzen zituzten. Eta mendebaldea; batez ere, basetxetar txiki independienteak zeuden.
Frantziari Louisiana eta Espainiari Florida erosi zizkioten. 1845ean, Britainia Handiak Oregon eman zien, eta urte berean, Texas anexionatu zuten. Mexikko 1848an , Mexiko Berria eta Kalifornia batu zitzaizkien. Mendebalderanzko Hedapenaren ondorioz, herrialdeko nortasuna indartu zen.
1800etik 1850era arte, etorkin asko joan ziren Estatu Batuetara. Etorkinak Britainia Handikoak eta Alemaniakoak ziren batez ere.
5. Kolonietako Administrazioa Eta Bizimodua
Gizarte Arrazizta
Kanadara, Australiara, Zeelanda Berrira, Hegoafrikako Errepublikara eta Aljeriara indijenei lurrak kendu zizkieten, eta biztanleria zuria izugarri hazi zen.
Ustiapen Ekonomikoa
Bertako biztanleak langile merkeak ziren. Mendebaldeko agintariek ez zuten beren kolonietako industrializazioa sustatzen.
Lurralde bat konkistatu eta gero kolonizatzaileek lurraldea gobernatu eta sail handi bihurtzen zituzten. Europan lçproduktuak landatzen zituzten, adibidez; kafea, azukrea, kakaoa, tea eta kautxoa.
Kolonietako Administrazioa
Europako estatuek kolonizatutako lurretan hiru motako agindupeko lurrak ezarri zituzten: kolonia, protektoratuak eta kontzesioak.
Kontzensioak herrialde independenteen lurrak izan ziren.
Protekturatuen potentzia kolonizatzaileek kanpo-politika eta herrialdea. Adibidez, Egipto Britania Handiaren protektoratua izan zen.
Koloniak potentzia kolonizatzailearen subironatasunaren mendean zeuden, hark administratzen zituen, adibidez; Kongo Belgikarra.
4. Inperio Kolonial Handiak
Inperialismoen Arteko Talka
Koloniengatiko kistarrak zirela-eta, Europako potentzien arteko tentsioak areagotu egin ziren, eta haien arteko bakea kolokan zegoen.
Potentzia batzuk ez zeuden pozik, Alemaniak uste zuen bere inperioa eta herrialdearen garrantza ez zetozela bat.
Inperio Handiak
Britaniar inperioa izan zen handiena; Viktoria I.aren erregealdian izan zen inperioaren goieneko aldia. Kontinente guztietan zituen koloniak eta itsasoko ibilbideak kontrolatzeko, puntu estrategikoak.
Frantziako Inperioa izan zen bigarren potentzia garrantzitsuena. Afrikaren iparraldeko lurrak okupatu zituen eta, Asian, Indotxinoak.
Beste herrialde batzuek inperio txikiagoak zituzten. Adibidez, Belgikako Inperioak Kongon zuen mendea. Errusia, Japoniak Korea eta Formosa anexionatu eta Mantxurian protekturatua ezarri zuen.
Konkista Prozesua
1830etik kolonizatzeari ekin zioten; Ingalaterrak India konkistatu zuen, eta Frantzia Aljeria konkistatzen hasi zen.
Potentziek kontinente osoak banatu zituzten beraien artean, hala 1885eko Berlingo Konferentzian, Afrika Europako estatu nagusien eskuan geratu zen.
Latinoamerika XIX. mendean Espainiarekiko eta Portugalekiko independentzia politikoa lortu zuen. Egiatan, ekonomikoki Europako herrialdeen beharra zuten eta, geroago, Estatu Batuena.
3. Europako Inperialismoaren Jatorriak
Ideologia-Faktoreak
Ideologiarekin arrazistek indar handia lortu zuten. Mendebaldeko herritarrak sinetsita zeuden zuriak hobeak zirela, eta horrek beste herrialdeak menderatzeko eskubidea eman ziela.
Jakin-min zientifikoak ere konkistak egitera bultzatu zituen. Geografia elkarteak sortu zituen Alemanian. Lurraldea esploratu eta gero, espedizioa antolatu zuen herrialdeak lurralde hori konkistatzeko eta ustiatzeko eskubidea zuen.
Bakoitzak beren egitekoa zibilizatzea zela eta kristautasunera bihurtzeko derrigortzen ziren.
Demografia-Faktoreak
Milioika Europarrek kolonietara emigratu zuten. Horren ondorioz metropolietan langabezia eta ezinegona arindu zuten.
Politika-Faktoreak
Itsasoko eta lehorreko ibilbide garrantzitsuak kontrolatzeko, zenbait toki estrategiko konkistatu zuten. Esate baterako; Britainia Handia funtzeskoa zen Egiptotik Indiarako ibilbideak kontrolatzeko.
Ekonomia-Faktoreak
Kapitalak, (dirua) inbertitzeko eremuak ziren. Trenbideak, portuak eta maileguak emanez inbertitzen zituzten kapitalak. Baliabide ugariko lurraldeak kolonizatzen zituzten industrietarako, lehengai merkeak baitzituzten.
Zer Da Inperialismoa?
Inperialismoa herrialde batzuk mendean hartu direla eta konkistatzen duen herrialdea metropolia da, konkistatutako lurraldeak, koloniak deritze.
XIX. mendeko hedapena, 1800. urtean munduko lurraldeen % 35 Europaren eta Estatu Batuen mende zeuden. 1914. urtean portzentaje hori % 84koa zen. Herrialde kolonizatzaileen nagusitasun militarra zela-eta konkistak azkar egin zituen.
XIX. mendeko hedapen inperialistak beste protagonista batzuk izan zituen, adibidez; Europan, Alemania, Italia eta Belgika izan ziren. Europaz kanpo AEB eta Japonia izan ziren.
