Diktadura frankista Euskal Herrian (1939-1975) Peio Markaida

Mer som dette

GORPUTZ HIZKUNTZA

Ved Leire Sáez

10. Espainako gerra zibilia eta Frankismoa

Ved 07 Jose Miguel Gallego Clavería

INDARRA ETA LAN FISIKOA

Ved JON YARZA GARCIA

O´Donnellen gobernu luzea bukatu

Ved iker garay

J. Antonio Agirreren ibilbidea hasi

BAIONAKO ADIERAZPENA

1945ko martzoan

Baionako Aldarrikapena sinatu

Nortzuk sinatu?

Ezkerra Errepublikanoa

Alderdi Errepublikano Federala

ANV,

Euskadiko PCk

Euskadiko sozialisten Batzar zentralak

PNV

Euskal Herriko indar demokratiko guztiek

Penintsulako beste herri batzuekin frankismoaren kontra eta monarkiaren berrezarpenaren kontra borrokatzen jarraituko zutela zioten.

Estatutuaren arabera, gerra iraundu zuela elkarrekin jardun zuten indar guztien batasuna berresten zuten.

Eusko Jaurlaritzan konfidantza jartzen zuten, berriro ere.

Errepublikaren erbesteko gobernuarekiko eta haren erakundearekiko harremanak ez ziren errazak izan. Tirabirak egon ziren eta batasuna BAIONAKO ADIERAZPENean berreskuratu zen

D. Manuel de Irujok

Euskal Herriko Kontseilu nazionala

1945ko udaberrian Euskal Gobernuaren lehehengo batzar ofiziala

Euskadirentzat irtenbide demokratikoa baino ez zuten onartzen eta Errepublika demokratikoa berreztea babesten zuten.

Diktadura frankista Euskal Herrian (1939-1975) Peio Markaida

II MUNDU GERRAREN AMAIERA. GERRA HOTZA. EUSKO JAURLARITZAREN BARNEKO HAUSTURAK. ITXAROPENAREN AMAIERA.

EAJk oraindik zerbait berezia egin zuen nazioarteko begiradak erakartzeko asmoz.

Barnealdean,

EAJ erregimenaren erorketaren zain geratu zen.

Kanpoan

desadostasunak sortzen hasi ziren beste alderdiekin, ez zutelako autonomia babestu nahi

PARISKO ITUNA

demokrazia ezarri zuten lehentasuna indar demokratikoen batasuna ez apurtzeko.

1953ko irailaren Itun militarrekin, harreman berria finkatuta geratu zen

EAJk antolatutako estrategiak, nazioarteko babesan sustraitua, porrot izan zuen.

Frankismoaren NAZIOARTEKO ISOLAMENDUAREN AMAIERA izan zen.

1950an

NNBBek frankismoa isolatze prozesua amaiarazten zuten

1947an “Truman Doktrina” aldarrikatu

“Gerra Hotza” agertu

1948an PC Eusko Jaurlaritzatik kanporatu zuten.

1947ko martxoan Bilbon greba orokorra gertatu

Errepresioa basatia egin zuen Francoren gobernuak

CNTk

STVk

UGTk

Eusko Jaurlaritzak

dena zegoen Eusko Jaurlaritzaren alde, nazionalisten alde,demokrazia eta Errepublikaren berrezarpenaren alde

1946ean Aberri Egunaren ospakizuna

1946ko abenduan

NNBBetako Asanblada Orokorrak Espainiatik embaxadak kenduko zituela esan zuen, baina ez zuten horretarako epe finkorik jarri.

1945ko ekainaren 9an

Nazio Batuen Konferentzian Espainia Nazio Batuetan sartzeko baimena EZ EMATEA erabaki

Eusko Jaurlaritza erbestean, gatazkan zehar Amerikakoekin lerrokatu zena

Parisen finkatu

1945 eta 1916 urte itxaropentsuak

Frankismoa jasandako nazioarteko isolamenduarengatik

Frankismoaren oposizio

hasiera batean ETA taldeak hormetan margotzen zuen, lehergailuak jarri zituen eta legez kanpoko propaganda politikoa banatzen zuen. Erregimeneraren errepresalia handia jaso zuen. Hala ere, 1968tik bortizkeria erabiltzen hasi zen eta lehenengo heriotzak gertatzen ziren.

1962an ETAko Lehenengo Asamblada

ETAren barnean korronte desberdinak

ETA, lehenengo aldiz, bi adarretan banatuta geratu zen

ETA ZAHARRA

Hauek ETA siglak jasoko zuten eta euskal alderdi abertzale guztien frontea defendatzen zuten.

ETA BERRI

(Etorkizunean KOMUNISTAK, Euskadin EMK (Españan MC)) “Estatu mailako Lan- Frontea” defendatzen zuten.

Abertzale erradikalak

kulturaren aldekoak

marxistak

1965ko IV. Asambladan borroka armatuaren kontzeptu berri bat onartu

ekintza-erreprezioa-ekintza

“giza askatasuna” kontzeptua onartu behar zen.

ZUTIK

Iraultza sozialista eta nazioaren independentzia ezin ziren banaturik lortu

ETAk defendatzen zituen printzipioen artean hauxe nabarmen

oinarrizko baliabideen sozializazioa nahi zuten.

Liberalismo ekonomikoaren desagerpena

Akonfesionaltasuna defendatu

Nazionalitateen Europa defendatzen zuen, ez Estatuena.

Euskal Herria sei lurralde historiko hauek osatzen zuten

ideología eta estrategia adoztu

lehenengo urteetan ETAren ideologian Sabino Aranaren nazionalismoaren berraurkikuntza nabarmentzen zen

marxismoaren kontrako jarrera ohikoak ziren

1958an

Eusko Gaztedi eta EKIN banatu ziren.

EKINeko taldeak eta Eusko Gaztediko gazte batzuek talde berri bat sortu zuten

Euskadi ta Askatasuna”

1956ean EKIN Eusko Gaztedi –EAJren inguruan zegoen taldea-(EGI)n sartu

1952an Deustuko ikasleen talde batek

EKIN taldea eratu

desarrollismoa ekonomikoan eta kontzientzia nazionalaren iluntasunean jaio zen ETA

ERBESTEA

euskaldun erbesteratuentza

Aliatuen alde eta fazisten kontra borrokatzera geratu

Ameriketara joango ziren

Frantziak beti euskaldunak oso ondo hartu

Bizkaian eta Gipuzkoan oso erresistentzia handia egon

apurka apurka erregimen berriak aginte zibil berriak izendatu zizkien

ejerzitoak okupatu zituen

kontzertu ekonomikoak ezabatu

edozein euskal adierazpena guztiz debekatuta geratu zen

errepresio zuzena gertatu zen

euskal mundu kulturalarekin zerikusia zuten guztiak

nazionalen matxinadari aurre egin ziotenak

1936ko autonomia estatutuak iraun zuen bitartean sortutako instituzioak desegin zituzten

1937KO ekainean Euskal lurraldea tropa frankistek okupatuta zegoen.

Diktaduraren krisia Euskal Herrian

erresistentziaren berpizkundea

Eliza eta langileen mugimendua batez ere 60. Hamarkadan.

Langileen mugimenduak

Aurkariza politiko eta militarrean ETAren ekintzak nagusi izan

1975ko azaroaren 20an Franco hil zen eta berarekin batera, frankismoa.

Subtopic

Ariasen gobernuak Antiterrorista dekretu legea argitaratu

Baina FRAPeko taldeko hiru kide eta ETAko biri heriotz-zigorra jarri zien

1975ean bortizkeriak jarraitu zuen

1974ko irailaren 13an Rolando kafetegiaren atentatu krudela eta odoltsua gertatu

ETAk Carrerro Blanco Gobernuko presidentearen kontrako atentatua egin

BURGOSko pozesua

ETAren kontrako epaiketa izatetik Frankismoaren kontrako salaketa izatera igaro zen

erradikalek

militarrek borroka armatua bide bakarra

moderatuek

bide politikoa aukeratu nahi zuten

langileekin estutu nahi zuten harremana

1973an krisi ekonomikoarekin batera langileen mugimendua erradikalizatu

greba hobeto antolatu

errepresio basatiak

kaleratzeak

grebak

Eliza

Añoverosen auzia.

Elizak eta Estatuak tirabirarik gogorrena

1968an apaiz batzuek itxialdia

diktadura amai zedila eskatzeko

jarrera aktiboa eta nazionalista

Garaialdi honetan euskal gizartean borroka eta aurkaritza handia zegoen frankismoaren kontra.

Frankismoa Euskal Herrian

Laburbilduz

frankismoaren garaian euskal kulturaren nortasuna azpimarratzen zuten mugimenduak sortu ziren

mugimendu horiek transizioan loratuko lirateke

aldaketa sozialak.

Lan-gatazkak urteetan zehar areagotu ziren eta Nafarrora eta Arabara hedatu ziren.

industriaren hazkunde ekonomikoak euskal gizartea polarizatu zuen.

1962an langileen grebak Asturiasen, Bizkaian, eta Gipuzkoan egon ziren. Azkenean salbuespen egoera aldarrikatu

Kultura arloan

Zineman loraldia

Ikastolen mugimendua

Euskera batzeko ahalegin handiak egin zituzten euskara batuaren sormena litekeena izan zen.

Euskaltzaindiaren eginkizunak berpiztu zuten.

Gazteleraz idatzitako literaturan giza-olerkian oso egile emankorrak sortu ziren: Gabriel Zelaya eta Blas de Otero besteak beste. Euskeraz, Txillardegi eta Gabriel Aresti.

hazkunde ekonomikoa

Euskal Herria beti Espaiñako beste eskualde baino gehiago hazi zen

faseak

1973ean, oso krisi larrian sartu zen mundua

langabezia handitu

ekoizpenerako gaitasuna murriztu zen

inbertsioak ez ziren heltzen,

1953tik-1973ra bitartean Euskal Herria etengabe hazi zen

60. Hamarkadaren desarrollismoa

Araba eta Nafarroan

kontzertu ekonomikoen iraupenari esker

Erakunde ofizialek industralizazioaren prozesua bultzatu zuten ehin handi batean

Gipuzkoan

aseguruak

jakien banaketa

elektrodomestiakoen ekoizpena bultzatu

koperatibismoa asko hedatu zen

Bizkaian

atzerritik etorritako kapitala oso inportantea izan zen

sektore dinamikoenetan nabaritu

50 hamarkadaren irekitze ekonomikoa

1956an hazkundearen zikloa amaitzen ari zen eta Españan “egonkortze plan”en garaia hasi zen.

garapen ekonomikoaren ezaugarriak

Gipuzkoan, kooperatiben mugimenduaren hedapena

Araban hedatu zen industrializazioa

enpresen etekinak biderkatu

Baldintza ekoizpenaren gorakada gertatu zen

soldaten igoerak eta produktibitateaen igoera

errazionamenduaren amaiera

murritze energetikoen amaiera,

kanpoarekiko irekitzea

40ko hamarkadan gertatutako autarkian zehar

40. Hamarkada, Españan bezala, geldialdia eta atzeraldialdikoa izan zen, Estatuko eskariak sustatu zituen arloetan izan ezik.

Beste arlo batzuetan

geldialdia edo txikitze prozesua bizi zituzten

hedatu ziren arloak

banka eta metalgintza-mekanikoa industria

trenbideen industria

Itxasontzigintza

jabeek etekinak pilatu

langileak miseria gorrian bizi

Soldata errealak jaitsi

egoera ekonomikoaren ezaugarriak

Biztanle kualifikatu eta profesionalki adituak gutxiago ziren

Industria handian inportantzia gutxiko ondasun kapitalaren hondamena

Giza galeren ondorioz, lan-eskuaren beherakada