Organigrama

Mais informações

literatura clasica

por lorena bedoya

nueva españa

por opal negro

Relacion de la Geopolitica y otras ciencias

por Maria Fernanda Talledo Palacios

Indicadores Economicos

por jeison gomez

Organigrama

XX

XX. mendearen amaieratik gaur arteko literatura:

Idazle guztiak ia genero guztiak

Lan asko

Bilbao-New York-Bilbao

Kirmen Uribe SARIA: Espainiako Literatur sari Nazionala

Sp-rako tranbia

Unai Elorriaga SARIA: Espainiako Literatur sari Nazionala

Obabakoak

Bernardo Atxaga SARIA: Espainiako Literatur sari Nazionala

Idazle asko

Kirmen Uribe

Unai Elorriaga

Bernardo Atxaga

Karmele Jaio

Jon Arretxe

Koldo Izagirre

Mariasun Landa

Arantxa Urretabizkaia

Juan Mari Lekuona

Joseba Sarrionaindia

Andu Lertxundi

Joan Mari Irigoien

Gerra osteko literatura

Ramon Saizarbitoriak

LANA: Egunero hasten delako (hau ere modernoagoa)

Txillardegi

Ordura arteko lan guztiak abertzaletasunean oinarriturik zeuden, horregatik esan dezakegu berarekin euskal eleberrigintzan aro berri bat hasi zela.

LANA: Leturiaren egunkari ezkutua ·Gaia: existentzialismoan oinarritutako eleberria

Jon Mirande

Gaia: paganismoa eta kristautasuna

Gabriel Aresti

Gaia: gizartea

Gerra aurreko literatura

Olerkigintza

hizkera poetiko berri bat egiten saiatu zen, beti ere abertzaletasunaren ildotik.

Orixe

Klasikotasunaren zaleagoa

Lizardi eta Lauaxeta

sinbolismoa erabiliz (recursos linguisticos)

Eleberrigintza

Euskaltzaindia

Julio Urkixo (sortzaile)

Resurrección Maria de Azkue (sortzaile)

Txomin Agirre

LANAK: Kresala eta Garoa ·Gaiak: arrantzaleen bizimoduaz eta baserri eta artzain giroko bizimoduaz. ·eleberri hauek garaiko pentsamoldearen isla dira: abertzaletasuna, euskaltzaletasuna eta kristautasuna landuz.

"SINOPSIA": Eleberri hauetan baserria eta itsas herria idealizatuak dira eta hiria gizakia gaiztotzeko lekurik aproposena

XIX

Lore jokoak

Poesia bultzatzeko lehiaketak (Honekin batera euskal olerkigintzaren loraldia gertatu zen)

Olerkari berriak

Iparragirre

Iztueta

Bilintx

Etxahun

Sortzaileek

Louis Lucien Bonaparte (idazleen babesleak)

Antoine Abbadia (idazleen babesleak)

Duvoisin kapitaina

1860an Biblia katolikoaren itzulpena argitaratu zuen

Juan Antonio Mogel

Askorentzat lehen euskal eleberria

LANA: Peru Abarka ·Gaia: Desagertzear zegoen gizarte tradizionalaren eta erlijio tradizionalaren defentsa zen.

SINIPSIS: . Eleberri honetan bi pertsonaiaren arteko elkarrizketaren bidez baserria eta kalea aurrez aurre jartzen dira, hau da, baserrietan dago euskararik garbiena, horregatik jatorrietara jo behar dugu

XVIII

Hego Euskal Herria

XVIII. mendea oparoa izan zen

GENEROAK

Antzerkigintza

Euskal antzerkigintza ere mende honetan sortu zen (Hego Euskal Herrian).

Xabier Munibe "Peñafloridako kondearen"

Pedro Ignacio Barrutia

¿Gramatika liburu?

Manuel Larramendi

LANAK: El imposible Vencido eta Diccionario Trilingüe ·Gramatica liburua eta hiztegia dira. ·Euskararen apologia gaztelaniaz. ·Ondorengo idazleak euskaraz idaztera bultzatu zituen (guztiak erligiosoak).

Añibarro

Ubillos

Mendiburu

Kardaberaz

Ipar Euskal Herria

Ekonomiak behera egin zuen eta literatura emaitza moteldu egin zen.

IDAZLE

Joannes Etxeberri Sarakoa

Medikua

LANAK: Testuak ·Euskararen apologia euskaraz.

Hiztegiak (ugari egin ziren garai hartan)

Gramatika liburu (ugari egin ziren garai hartan)

XVII

Arnaut Oihenart

Garai hartako beste idazle bat. ·Ez erlijiosoa zen. ·Sarako eskolaren eraginetik kanpo egon zen.

Sarako Eskola

XVII. mendean, Ipar EH-ko, Lapurdiko Sara herrian sortu zen idazle talde bat zen.Idazle hauek apaizak izan ziren.

Ziburuko Joannes Etxeberri

Pedro Axular

Subtopic

Sarako eskola”ko partaiderik garrantzitsuena.

LANA: Gero ·maisu-lan klasiko bilakatu da ·gaia: erlijioa ·sinonimo ugari ·hizkera dotorea eta ulergarria

XVI

Joannes Leizarraga

XVI. mendea, Ipar EHn, Lapurdin Joannes Leizarraga

Joana AIbretekoak, Nafarroako erreginak, protestante bihurtu ondoren (Kalbinen eraginez), Itun Berriaren itzulpena egiteko agindu zion Joannes Leizarragari, bere lurraldeetan dotrina protestante hori zabaltzeko asmoz.

LANA: Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria ·Bere lan guztien gaia erlijioa zen. ·Gende gutxik ulertu zuen. ·Lehen itzulpena.

BESTE LANAK: ·Kalendrera ·Abc edo Christinoen instructionea.

Joan Perez Lazarraga

XVI. mendea, Hego EHn, Araban, Joan Perez Lazarraga

aitoren semea

Ezezaguna genuen 2004. urtean Madrileko antigoaleko denda batean aurkitu zuen arte.

LANA: Artzain-liburu bat. ·Lanaren hasiera eta bukaera galdu egin dira. ·Gaia batezere maitazuna da ·Bi ataletan banatuta dago.

2.atala olerki eta abestien bilduma

1.atala artzain-liburu bat

Bernart Etxepare

XVI. mendea, Ipar EHn, Nafarroa Beherean, Donibane Garazi inguruan Bernart Etxepare.

"HISTORIA"

Apaiza

Bernart Etxepare dugu euskal literatura idatziaren eta euskal olerkigintzaren sortzailea.

Ustez Gaztela eta Aragoiko erregeen alde jartzeagatik kartzelaratu zuten.

LANA: Linguae Vasconum Primitiae. ·Literatur generoa olerkigintza da ·Ipar EHn, Nafarroa Beherean, Donibane Garazi inguruan idatzi zen. ·Bordelen argitaratu zen ·Gaiak:

euskararen goraipamena

politica (bera kartzelan egon zeneko olerki autobiografikoa)

erlijioa (Ama Birjinari eskaini zizkion olerkiak)

maitazuna (gizonaren eta emakumearen arteko maitasuna)

XVI. MENDEKO EGOERA HISTORIKO KULTURALA

Erlijioegoera

XVI. mendean ideologien arteko borroka egon zen. Politika eta erlijioa nahasirik zebiltzan. Hori dela eta, erlijio mugimendu bi zeuden:

Kontrarreforma katolikoa XVI. mendean Eliza katolikoak Erreformaren aurka sortu zuen mugimendu erlijiosoa da. Honek Trentoko Kontzilioa jarri zuen martxan eliz-araubidea berritzeko asmoz.

Erreforma protestantea XVI. mendean Alemanian Luteroren eskutik sortutako mugimendu erlijiosoa da, gero Europa osoan zehar zabaldu zena. Erreformaren burua Frantzian: Kalbin izan zen.

Kultura eta artea

XVI. mendean, sortu zen euskal literatura idatzia, Bernart Etxepareren eskutik

Literaturak loratzea ezagutu zuen. XVI. mendean, inprimategien laguntzaz liburu ugariago, merkeago eta pertsona gehiagoren eskuetara heldu zen, horretarako herri hizkuntzak lantzen hasi ziren. Garai honetan hizkuntza batentzat ohorerik nagusiena inprimatua izatea zen.

XVI. mendean Pizkundea zegoen Europako mendebaldean. Pizkundea mugimendu kulturala da. Mugimendu honek zientzien aurrerapena, eta literatura, musika eta plastika arteetan berrikuntza ekarri zuen.

Ekonomia

Ekonomiaren aldetik garapen garaia izan zen. Merkataritzan, nekazaritzan, arrantzan eta ontzigintzan garapena egon zen.

Gizartea eta politika

Gizarte feudaletik burgesera pasatu zen.

Euskararen jatorria

LEHHEN IDAZKIAK

Pertsona-izen: I. mendean, Akitanian, hilarrietan pertsona-izen batzuk aurkitu zituzten

Izen eta hitz: Erdi Aro osoan zehar, Errioxan, latinez idatziriko testuetan euskal izen eta hitz batzuk aurkitu zituzten.

Lehen 2 esaldiak: X. mendean, Errioxan, latinezko testuetan (marjinan) lehen 2 euskal esaldiak agertu ziren.

Hiztegitxo: XII. Mendean erromes frantses batek, Santiagorako bidean Euskal Herriko lurretatik pasatu zenean, euskaldunek hitz egiten zuten hizkuntzaren hitz batzuen zerrenda idatzi zuen. Horixe da euskaraz ezagutzen den “hiztegitxo”rik zaharrena.

TEORIAS

europa= indoeuropear euskera = 4 teoria nagusi

Euskara eta iberiera: Teoria honen aldekoek, bien arteko antzekotasun lexikaletan oinarrituta, euskara eta iberiera hizkuntza bera edo ahaide hurbilak izan ahal zirela pentsatu.

Euskara eta hizkuntza kamitiko-semitikoak: Teoria honen arabera, iberiera eta euskara Afrikako iparraldetik etorri ahal dira.

Euskara eta kaukasoar hizkuntzak: Beste teoria honek, toponimian oinarrituta euskara Kaukaso aldetik etorri ahal dela dio.

Euskara hemengoa: Teoria honen arabera, euskara hemen sortu da, eta horren froga hizkuntzan bertan egon ahal da, zenbait lanabesen izenetan.