ZENTZUMENAK ETA LOKOMOZIO APARATUA

Mais informações

NERBIO SISTEMA: Kanpoko eta barneko estimuluak aztertu eta gorputzak funtzionatzeko behar dituen erantzunak prestatzeaz arduratzen da. Hauek dira nerbio-sistemako atalak:

por Alvaro Diaz-Tendero

6. IKASGAIA

por Manu Urkijo

Nerbio-sistema.

por Ander Bruña

BERO KOLPEA eta AKIDURA

por Ane Lecertua

ZENTZUMENAK ETA LOKOMOZIO APARATUA

LESIOAK

gihar kontrakturak

adb--> ornoetan

maiz gertatzekoran--> errezago ageri kontraktura

ariketa fisiko egokia

giharrari lan gehiegi eskatu

giharra oharkabean +luzaroan uzkurtuta

lokadurak

2-deformazioa

1-mina

hezurra bere ohiko lekutik atera

distentzioak eta zaintiratuak

zaintiraruak--> lotailuetan

atzeden hartu+izotza+medikuarenera

distentzioak

giharrei+tendoiei erasotu--> gehiegi luzatu/erabili

hauntura mota batekin zerikusia

hausturak

sintomak

hematomak

hantturak

larria--> iltzeak+metalezko xaflak

sendatu--> igeltsuz+ohola jarri

LESIORIK ES IZATEKO AZTURA OSASUNARRIAK

bizkarrean pisu handiak

ez komenigarria

poltsarik

zorroak

komenigarria

bizkar erdirako zorroa eraman

gurditxoak eraman

bizkarra okertu--> mina+kaltea sendaezinak

jarrera egokiak hartu

eragin ahal dezake

deformazio larriak

bizkarrezurreko arazoak

adb.

lo egitekoa

zutik egote

esertzeko modua

oinetako egokiak

kaltegarria--> estuak/altuak

orkatilerako

orkatiletako

bizkarrezurrerako

oinak gorputzaren pisua

puntan

orpoan

dieta orekatua

garratzitzua--> haurtzaro+nerabezaroan

kaltzioa+fosforoa+D bitamina--> hezurren osasuna

aldian behin ariketa fisikoa

ez bada egiten--> hausturak+distentzioak

lotailuak sendotu+elastikotasuna eman

giharrak+giltzadurak estimulatu

GIHARRAK

eskeleto giharrak

giharra beste geruzaz estaita

EPIMIZIOA

zuntzak gihar sortatan elkartu

PERIMISIOA--> ehun konjun. mintzez

ehun konjuntibozko geruza meheez

ENDOMISIOA

eskeletoaren mugimenduak

bizkorrak+borondatezkoa

bihotz giharrak

bihotzaren gihar aldea estali

gihar zuntz ildaskatuz

bizkor + oharkabean uzkurtu

gihar leunak

organo paretak estali

gihar-zuntz leunez

geldo+oharkabean uzkurtu

gihar zuntzez osatuta

uzkurtu + erlaxatu

luzera aldatu+mugimendua

HEZURRAK

luzeak

periostioa--> hezurrak loditu--> tendoiak+lotailuak hor txertatuta

kanpotik--> ehun konjuntiboz--> PERIOSTIOA

euste+mugimendu funtzioak

luzeak+zilindrokoak

lauak (hezur arolezko geruza mehea)

hezur ehun trinkoko 2 geruzaz--> kanpo+barne

babes funzioa

xala formakoak

motzak (ornoak)

kubikoak+biribilak

kanpoaldea--> hezur ehun trinkoz

kaltzioz+fosforoz+kolagenoz

organo bizidunak--> elikatu +hazi

ZENTZUMEN ORGANOEN OSASUNA

zaintza eta higienea

hortzak+mihia eskuilatu

ikusmen+entzumenaren osasun-azterketa egin

kanpo belarria egunero garbitu

larruazala eguzkitik babestu

ikusmena behartu ez

kasko+betaurreko babesgarri egokiak

bolumen normalean musika entzun

zarata handia+kea ekiditu

argi oneko lekuetan irakurri

begiak zikindu ez

betaurreko egokiak

substantzia kimikoak ez kontsumitu

elikagai egokiak jan

gaixotasunak

ondorio larriak--> zentzumenen galera

batzuk asaldura iragankorrak sortu

aztura txarrak

ardura+higieneeza

heredagarriak

mikroorganismoak eraginda

GILTZADURAK

MOTAK

mugikorrak

hezurre artean--> likidoko poltsa

LIKIDO SINOBIALA

lubrikatzailea+moteltzailea--> marruskadura arindu

mutrrak--> kartilagozko giltzadura kapsulaz

hortik lotailuak atera

hezurrak lotu+bereizi

askotako mugimenduak

hezurrak ez dira elkarren artean ukitzen

erdi mugikorrak

hezurren artean--> kartilagoak+lotailuak

giltzadura sendotu

hezurrak sendo-sendoa--> mugimendu txikia

finkoak

hezurrak ertzetik lotuta(puzzlea)

lotura sendoa

suturak

hezurrak ezin dira mugitu

elkareko hezurrak bata besteari lotu

LOKOMOZIO APARATUA

osaturik

gihar sistema (alde aktiboa)

tendoiak--> eskeleto sistemarekin lotu

nerbioen bitartez--> nerbio sist. lotu

mimika ahalbidetu

jarrerari eutsi

mugimenduak

giharrez + tendoiez

eskeleto sistema (alde pasiboa)

hezur muinean odol zeluak sortu

giharren ainguraketa ahalbidetu

organoak babestu

gorputzari forma+pisua

mugimenduan esku hartu

motak

hezurrak

giltzadurak+lotailuak

3 alde

adarra

enborra

burua

hezur multzoa--> eskeletoa

funtzioak

mugitu+ibili

gorputzaren barne-euskarria

erantzun motorrak gauzatu

ZENTZUMEN HARTZAILEAK

kokapenaren arabera

kanpo hartzaileak (ikusmen,entzumen...)

gorputzaren tokietan elkartu--> zentzumen organoak

kanpo estimuluak jaso

barne hartzaileak (gosea...)

gorputzaren egoeraren info. jaso

gorputz barnean--> erraietan

barne organoen info. hartu

estimuluaren arabera

termorrezeptoreak

sentiberak--> tenperatura aldaketak

fotorrezeptoreak--> argia+ikusmena

mekanorrezeptorea

entzumena+ikusmena

sentiberak--> estimulu mekanoekiko

kimiorrezeptorea

dastamena+usaimena

sentiberak--> substantzia kimikoekiko

zentzumen hartzaileak--> nerbio zelulaz

bakoitza espezializatua--> esstimulu motak hauteman(argia, hotsa...)

estimulua(egokia)

hartzaileak nerbio-bulkada

NSP+NSZ igortu--> sinapsia

Haiei esker--> kanpo+barne inguruneko info. jaso

gorputzeko hainbat ataletan

ZENTZUMENAK

IKUSMENA

GURE IKUSMENA

binokularra

bi begiak batera fokatu

distantzia+luzeera+sakonera+posizioa+zabalera

FUNTZIONAMENDUA

erretinako irudia fotorrezeptoreak hatu

nerbio bulkada bihurtu--> garun azalera ikusmen nerbioaren bitartean

kristalinoa--> irudiak fokatu

irudi alderantzikatua--> objetua baino txikiagoa

argi izpiak kornea zeharkatu

kristalinora

begi ninia argi kantitatea erregulatu

argi asko

tamainaz txikitu

argi gutxi

tamainaz handitu

kornearen bidez argia sartu+irudiak desbideratu

ATALAK

organo erantziak

begiko giharrak

malko-aparatua

betileak

bekainak

betazalak

2 substantziak--> begiari forma eman

humore beirakaria

erretinaren artean

humore urtsua

kornea+kristalinoaren artean

begi globoa

erretina

zelula fotorrezeptoreak ditu

begi-ninia

argi kantitatea erregulatu

koroidea

odol-hodiz hornituta

zelulak elikatu

kristalinoa

elastikoa da

irudiak fokatu

irisa

disko koloreztatua

esklerotika

kornea--> alde gardena

gogorra + zuria +opakoa

kanpoaldeko mintza

estimuluak jasotzen ditu

ENTZUMENA

oreka

zerebeloa--> giharrak ekintza koordinatu

nerbio bulkada

zelulak garunari jakinarazi

mugimendua

jarrera

kanalen parateko zelulak--> mugimendua hauteman

mugitzean--> kanal erdizirkularra mugitu

jarreraz aldatu

entzumena

zelulak dar-dara

nerbio bulkada bihurtu

garunera

barakuiloan--> mekanorrezeptoreak

dar-dara

hezurtxo katea

barakuiloko likidoetara

Hotza

tinpanoa dar-dar

kanpoko entzunbideak

balarri hegalak hartu+tinpanora

DASTAMENA

Funtzionamendua

dirudite--> sudur mukiek

usaimen hartzaileak isolatu

nerbio bulkada interpretatu

zapore mota identifikatu

nerbioak nerbio bulkaden bitartez

garun azalari papiletan hautemandakoa

hotzeria harrapatzean--> elikagaiak zapregabeak

dastamen papila--> nerbio bukaerak

zaporeak kitzikatu

gainerazko zaporeak--> besteen konbinazioa

papilak 5 sapore

mingotza

garratza

umami

gazia

gozoa

dastamena--> usaimenaren mende

zentzumen zelulak--> kimorrezeptoreak

USAIMENA

ezin baduzu usaindu-->anosmikoa

substantzia bat usaintzeko--> airean disolbatuta

pituitario horia

Usaimen nerbioa--> info. garunera

hartzaileak--> usaimen erraboila--> usaimen nerbioa

goialdean--> usaimen hartzaile

pituitario gorria

airea berotu

behealdean

UKIMENA--> LARRUAZALA

DERMISA

zentzumen hartzaileak

ruffinirenak

beroa

krauserenak

bero eza

nozizorezeptoreak

mina

vater-paccinirenak

presio

meissnerren korpueskuluak

ukimena

odol hodiak+zentzumen hartzaileak

barne geruza

ehun konjuntiboz

elastikotasuna

EPIDERMISA--> barrukoa isolatu

Zelulak keratinaz hornituta

larruazala iragazgaitu

Kanpoko zelulak hilda

etengabe erori

Kanpoko geruza

ehun epitelialez

hainbat zelula geruza